აფხაზეთის “უშიშროების საბჭოს” მდივანმა სერგეი შამბამ, რომელიც ხანგრძლივი დროის განმავლობაში დე ფაქტო საგარეო უწყებას ხელმძღვანელობდა და საქართველოს ცენტრალური ხელისუფლების წარმომადგენლებთან სხვადასხვა დონის მოლაპარაკებებში მონაწილეობდა, “ეხო კავკაზას” თავისი ხედვები გაანდო ყარაბაღის მეორე ომის შემდეგ სამხრეთ კავკასიის რეგიონში ჩამოყალიბებული ვითარებისა და “აფხაზეთის რესპუბლიკის საგარეო პოლიტიკის კონცეფციის” შესახებ, რომელშიც თბილისთან დიალოგისთვის მზადყოფნაა გამოთქმული. “აქცენტი” მისი ინტერვიუს თარგმანს გთავაზობთ:

“– რა გაკვეთილები უნდა გამოიტანოს აფხაზეთმა მთიანი ყარაბაღის ამასწინანდელი მოვლენებიდან?

– ყარაბაღის კონფლიქტი ხანგრძლივი დროის განმავლობაში ქმნიდა დაძაბულობას მთელს სამხრეთ კავკასიის რეგიონში. ვფიქრობ, მთავარი შეცდომა იმაში მდგომარეობს, რომ იყო ცოტა დიპლომატია ყარაბაღს, სომხეთს, აზერბაიჯანსა და თურქეთს შორის არსებული პრობლემების მოგვარებაში. საჭირო იყო საუბარი – ყოველთვის ამას ვამბობ. ქვეყანა არ უნდა იგნორირებდეს დიპლომატიას, მით უფრო, როცა არსებობს კონფლიქტი, საფრთხე. ჩვენ ანალოგიური პრობლემა გვაქვს საქართველოსთან: ჩვენს შორის მოუგვარებელი კონფლიქტია, რომელიც პოტენციურად ასევე ახდენს ვითარების დესტაბილიზაციას მთელს რეგიონში. ნებისმიერ საღად მოაზროვნე ადამიანს ესმის, რომ როცა არსებობს კონფლიქტი, აუცილებელია საუბარი. ომი – ეს უკანასკნელი არგუმენტია.

საქართველოსთან საერთო საზღვრები გვაქვს, ურთიერთობათა მრავალსაუკუნოვანი ისტორია, რომელშიც არსებობდა განსხვავებული – ომისა და მეგობრობის პერიოდები. ბოლო ომმა, რომელიც თითქმის 30 წლის წინ იყო, რა თქმა უნდა, დაგვიტოვა ღრმა ნაიარევები, ბევრი პრობლემა, რომელზეც უნდა ვისაუბროთ. საკმარისად დიდი დროა გასული, რომ ამ თემაზე დავიწყოთ საუბარი. ჩვენთვის ის, რაც აზერბაიჯანს, ყარაბაღს, სომხეთსა და თურქეთს შორის მოხდა, თვალსაჩინო მაგალითია იმისა, რას უნდა ავარიდოთ თავი. არ მივეკუთვნები მათ, ვინც თვლის, რომ საქართველომაც შეიძლება, განახორციელოს ინტერვენცია და იგივე შედეგი გვექნება, რაც მთიან ყარაბაღში. შორს ვარ ამ აზრისგან, რადგან ჩვენ ცოტა განსხვავებული ურთიერთობები გვაქვს რუსეთის ფედერაციასთან, რომელიც ჩვენი უსაფრთხოების გარანტია. გვაქვს შესაბამისი შეთანხმებები და გაგვაჩნია საკმარისი ძალა, რომ ნებისმიერ აგრესიას წინააღმდეგობა გავუწიოთ. მაგრამ ჩვენ არ უნდა ვიყოთ დაინტერესებულები მუდმივ კონფლიქტში. ჩვენ მეზობელი სახელმწიფოები ვართ და რეგიონიდან ვერავინ ვერსად აორთქლდება, ამიტომ უნდა ვისაუბროთ იმაზე, რა სახის ურთიერთობები უნდა ჩამოვაყალიბოთ.

– როგორაა ეს ყველაფერი ასახული აფხაზეთის საგარეო პოლიტიკის კონცეფციაში?

– ამ დოკუმენტში, რომელიც [ოპოზიციის მხრიდან – რედ.] კრიტიკას დაექვემდებარა, პირდაპირაა ნათქვამი, რომ აფხაზეთის რესპუბლიკა დაინტერესებულია საქართველოსთან თანასწორუფლებიანი და კეთილმეზობლური ურთიერთობების ჩამოყალიბებით. აფხაზეთის რესპუბლიკასა და საქართველოს რესპუბლიკას შორის ურთიერთობები შეიძლება, მხოლოდ ურთიერთაღიარების, სუვერენიტეტის პატივისცემის, შიდა საქმეებში არჩარევის საფუძველზე აღდგეს. ასე, რომ საუბრები, თითქოს ვინმეს რაიმე პრინციპული პოზიციების დათმობა სურს, სრულიად უსაფუძვლოა – ამაზე საერთოდ არაა საუბარი. პირიქით, ჩვენ ხაზგასმით აღვნიშნავთ, რომ საქართველოსთან უნდა გაფორმდეს იმგვარი შეთანხმებები, რომელიც მხოლოდ ხაზს გაუსვამს ჩვენს კეთილმეზობლურ ურთიერთობებს. მესმის, რომ ეს რთული პროცესია. ვიღაცას ეს საერთოდ შეუძლებლად მიაჩნია. შესაძლოა, შეუძლებელიც აღმოჩნდეს, მაგრამ შეიძლება, ამ გზაზე თუნდაც მცირე წინსვლას მივაღწიოთ. ვთვლი, რომ რა თქმა უნდა, უნდა დავიწყოთ მცირე ნაბიჯებით.

– რა ნაბიჯები შეიძლება, იყოს ეს, რაში უნდა გამოიხატოს ისინი?

– არსებობს საკითხები, რომლებიც დღესაც წყდება ორმხრივ ფორმატში. ეს არის ენგურის ჰიდროელექტროსადგურის მუშაობასთან დაკავშიფრებული თემები; კონტრაბანდული ვაჭრობა, რომელიც მიმდინარეობს და არ შეიძლება, არ გვაწუხებდეს; სხვადასხვა კრიმინალურ გამოვლინებებთან დაკავშირებული საკითხები, რომლებზეც ასევე უნდა ვისაუბროთ. და კავშირის გარკვეული არხები სადღეისოდ არსებობს. [უნდა ვისაუბროთ] იმ საკითხებზეც, რომელშიც აფხაზური მხარე აწყდება იმას, რომ საქართველო ხელს უშლის მათ გადაწყვეტას (მაგალითად, ჩვენი მოქალაქეების, ანსამბლების, ახალგაზრდობის, სამკურნალოდ მიმავალი ადამიანების უცხოეთში გასვლა და მრავალი სხვა). შეიძლებოდა, დაგვეწყო საუბარი სატრანსპორტო კომუნიკაციების გახსნაზე (რკინიგზა, ავიამიმოსვლა). როგორ დავიწყოთ? ხომ იყო პრეზიდენტების არძინბას, ბაღაფშის დროს პერიოდები, როდესაც არსებობდა საკმაოდ ინტენსიური კონტაქტები არასამთავრობო ორგანიზაციებს შორის? ახლაც შეგვიძლია, ამ დონეზე აღვადგინოთ რაღაც დიალოგი. გარდა ამისა, კონცეფცია არ გამორიცხავს რაიმე ახალი არხის შექმნას.

რუსეთსა და საქართველოს აქვთ ასეთი არხი – აბაშიძე-კარასინის ფორმატი. შესაძლებელია, ჩამოვაყალიბოთ არხები რაღაც მიმდინარე საჭირბოროტო საკითხების გადასაჭრელად. როგორ განვითარდება ეს ყველაფერი სამომავლოდ – დრო გვიჩვენებს. ვერ ვიტყვი, რომ მაშინვე გვექნება პროგრესი, მაგრამ საუბარი აუცილებელია. არ მესმის, როგორ შეიძლება დიალოგის შესაძლებლობის უარყოფა, როცა არსებობს კონფლიქტი?! ნებისმიერ კონფლიქტურ სიტუაციაში ყოველთვის ყველაზე გონივრულია, დაიწყო საუბარი.

– ქართულ მხარეს თუ აქვს ამის სურვილი?

– არ ვიცი, მაგრამ ხომ უნდა ვცადოთ? საქართველოშიც არსებობენ დიალოგის მომხრეები/ არსებობენ ისინიც, ვინც ნებისმიერი დიალოგის წინააღმდეგია. ცხადია, ჩვენ ჩვენს ძირეულ ინტერესებზე უარის თქმას არ ვაპირებთ. ისინი, როგორც ჩანს, ასევე არ აპირებენ. მაგრამ ამ უკიდურესობებს შორის ყოველთვის არსებობს საკითხები, რომელშიც კომპრომისული გადაწყვეტილებების მიღწევაა შესაძლებელი. ვთვლი, რომ კომპრომისი მრავალ საკითხშია მიღწევადი, ჩვენი საზოგადოების ძირეული ინტერესის – ჩვენი დამოუკიდებლობის, ჩვენი სუვერენიტეტის გამოკლებით – ყველა დანარჩენი თემა განხილვადია.

– რა რისკებს შეიძლება, შეიცავდეს საქართველოსთან პირდაპირი მოლაპარაკებები?

– მე საფრთხეს სწორედ დიპლომატიის არარსებობაში ვხედავ, თორემ თავად დიპლომატია ვერავითარი საფრთხის შემცველი ვერ იქნება. თუ ვინმე შიშობს, რომ აფხაზურმა მხარემ მოლაპარაკებების შედეგად შეიძლება, რაღაც პრინციპული პოზიციები დათმოს, ამ კონცეფციაში სწორედ ის წერია, რომ საქართველოსთან დიალოგი უნდა ემყარებოდეს ურთიერთაღიარებას. ვერ ვხედავ მყარ არგუმენტაციას იმ განცხადებების უკან, რომ მოლაპარაკებები მიზანშეწონილი არ არის. და არ ვთვლი, რომ ჩვენი საზოგადოების დიდი ნაწილი დიალოგის წინააღმდეგაა განწყობილი. უკვე ბევრისგან მსმენია, რომ მათ სწორად ესმით ამ კონცეფციაში ჩადებული პოზიციის არსი. მოწინააღმდეგეებს კი ისეთი რეაქცია აქვთ, თითქოს ჩვენ ახლავე ვსხდებით მოლაპარაკებათა მაგიდასთან და ვიწყებთ საუბარს. ჩვენ ჯერ ისიც არ ვიცით, რა რეაქცია ექნება ქართულ მხარეს… ჩვენ უბრალოდ ვაცხადებთ, რომ მზად ვართ სასაუბროდ და ვთვლით, რომ დიპლომატია სადღეისოდ ერთადერთი შესაძლო გზაა ჩვენი ურთიერთობების მოსაგვარებლად.

– რატომ არ განიხილება და არ წყდება ის საკითხები, რომლებზეც საუბრობთ, ჟენევის მოლაპარაკებების ფორმატში?

– ჟენევის საერთაშორისო დისკუსიების ძირითადი თემა ომის არგანახლების შესახებ შეთანხმების, სამშვიდობო ხელშეკრულების გაფორმებაში მდგომარეობს. მე იმის მომხრე ვარ, რომ ყოველთვის იყოს კავშირის ბევრი არხი. ჩვენ ვერ დავკმაყოფილდებით იმით, რომ ერთადერთი არხი – ჟენევის შეხვედრები გაგვაჩნია. აქ საუბარია იმაზე, რომ ვიპოვოთ ახალი, დამატებითი არხები.

– რაში მდგომარეობდა პრეზიდენტების არძინბას და შევარდნაძის მიერ ხელმოწერილი მემორანდუმის ძირითადი არსი?

– მაშინ, 1997 წელს მე ვიყავი იმ დელეგაციის შემადგენლობაში, რომელიც ევგენი პრიმაკოვის ინიციატივით თბილისში გაფრინდა. პრიმაკოვს იმხანად ჰქონდა კონცეფცია, რომელიც უნდოდა, მხარეებისთვის შეეთავაზებინა. მას პირობითი სახელწოდება ჰქონდა - «საერთო სახელმწიფო» და ეს რაღაც საშუალო იყო კონფედერაციასა და ფედერაციას შორის. ხანგრძლივი მოლაპარაკებების შედეგად აფხაზური მხარე მსგავს დათმობაზე არ წავიდა. იყო სხვადასხვა პერიოდები ჩვენს ურთიერთობებში. ჯერ კიდევ ომამდე მზად ვიყავით რაღაც კონფედერაციული ურთიერთობებისთვის. შემდეგ ომმა თავისი კორექტივები შეიტანა და ამაზე საუბარს აღარანაირი აზრი არ ჰქონდა. ამიტომ ჩვენ პრინციპულად ვიდექით ჩვენს პოზიციაზე, რომ აფხაზეთს შეუძლია საუბარი დამოუკიდებელი სახელმწიფოს პოზიციიდან და კეთილმეზობლური ურთიერთობების დამყარება საქართველოსთან. უკვე მაშინ იდგა დღის წესრიგში ეს საკითხი და იმ დროიდან დღემდე ვემხრობი ამ ხაზს. ამ ვოიაჟის შედეგად გაფორმდა მემორანდუმი იმის შესახებ, რომ მხარეები უარს ამბობენ ძალის გამოყენებაზე და მის მუქარაზე. ამ მნიშვნელოვან დოკუმენტს ორმა პრეზიდენტმა მოაწერა ხელი და შემდგომში ამ დონის დოკუმენტი აღარ გვქონია. თავად ვლადისლავ არძინბა იყო ამ პოზიციაზე და მე სწორედ ამ პოზიციის დაცვას ვაგრძელებ: ჩვენ უნდა ვესაუბროთ საქართვლოს (მოთმინებით და შესაძლოა, ამან დიდი დროც წაიღოს) იმაზე, რომ დავამყაროთ ნორმალური, კეთილმეზობლური ურთიერთობები თვითგამორკვევაზე ჩვენი უფლების გათვალისწინებით, რომელიც იარაღით ხელში დავიცავით. და არც კონსტიტუცია, არც ეს კონცეფცია უშვებს იმას, რომ აფხაზურმა მხარემ უარი თქვას თავის დამოუკიდებლობაზე.

– “არუაას” [ვეტერანთა ოპოზიციური ორგანიზაცია, რომელიც წინა – რაულ ხაჯიმბას დე ფაქტო ხელისუფლებას უჭერს მხარს – რედ.] წარმომადგენლები აცხადებენ, რომ საქართველოსთან პირდაპირი მოლაპარაკებები აფხაზეთის სტატუსს დააქვეითებს. ეთანხმებით თუ არა ამ აზრს?

– საერთოდ არ მესმის, რა კავშირია. მათ განცხადებებში იგულისხმება, რომ ჩვენ უარს ვამბობთ ჟენევის ფორმატზე. მაგრამ ამ დოკუმენტში [კონცეფციაში – რედ.] მსგავსი არაფერია. ჟენევის პროცესი რჩება. ყოველთვის ვემხრობოდი იმ აზრს, რომ ეს არხი უნდა შენარჩუნდეს – მაშინაც კი, როცა ბევრი მის უშედეგობაზე და შესაბამისად, უსარგებლობაზე მიუთითებდა. ყოველთვის ვთვლიდი, რომ ჩვენ ის გვჭირდებოდა, როგორც ერთადერთი არხი. ოდესმე ეს არხი შეწყვეტს არსებობას. ხომ გვახსოვს დრო, როდესაც გაერო აგვარებდა კონფლიქტს, მაგრამ გარკვეულ მომენტში უარი თქვა ამ მისიის გაგრძელებაზე და ყველაფერი დასრულდა? ამიტომაც გვჭირდება სხვადასხვა არხები: როგორც არასამთავრობო, ისე სამთავრობო დონეზე. მაგრამ ეს არხები უნდა იყოს გამჭვირვალე, ცნობილი საზოგადოებისთვის – რა თქმა უნდა, იმ დოზით, რა დოზითაც საერთოდაა შესაძლებელი დიპლომატიის ღიაობა.

– როგორ შეიცვალა ყარაბაღის ომის შემდეგ თურქეთის პოზიცია სამხრეთ კავკასიაში?

– ვითარება, რაღა თქმა უნდა, შეცვლილია. ჩვენ ვხედავთ, რომ ნატო-ს წევრი სახელმწიფო – თურქეთი უკვე წარმოდგენილია სამხრეთ კავკასიაში, აქ წარმოდგენილია რუსეთიც. ჩვენ გვესმის ინიციატივები, რომელიც ამასწინათ თურქეთის პრეზიდენტმა გააჟღერა, იმგვარი ფორმატის შექმნის შესახებ, რომელშიც სამხრეთ კავკასიის ქვეყნები მიიღებენ მონაწილეობას. ერდოღანმა ჩამოთვალა თურქეთი, აზერბაიჯანი, რუსეთი, საქართვლო, სომხეთი [ირანიც – რედ.]. ჩვენ რატომ არ უნდა მივიღოთ მასში მონაწილეობა, თუ ასეთი ფორმატი შეიქმნება? - ჩვენც ხომ წარმოდგენილები ვართ ამ რეგიონში, ჩვენც ხომ გვაქვს დაურეგულირებელი კონფლიქტი საქართველოსთან? აფხაზურ მხარეს, აფხაზურ სახელმწიფოს უნდა ჰქონდეს ღია დიპლომატია. ახლა მრავალი ექსპერტი პროგნოზირებს, როგორ შეიძლება, განვითარდეს მოვლენები. მე ამ თემაზე საუბარი არ მსურს. რეგიონში ყველაფერი შეიძლება, ძალზე სწრაფად და კარდინალურად შეიცვალოს. უამრავი ვარიანტია – როგორც პოზიტიური, ისე ნეგატიურიც.

– შეუძლია აფხაზეთს, ამ მხრივ რაიმე ძალისხმევა გამოიჩინოს?

– ჩვენ უნდა წარმოვაჩინოთ, რომ მზად ვართ სასაუბროდ ყველა მხარესთან. ჩვენი დიპლომატია უნდა იყოს ინიციატივური, არ უნდა ვამბობდეთ, რომ ამათ ვესაუბრებით, იმათ - არა.

ტექსტი შეიცავს ტოპონიმებსა და ტერმინოლოგიას, რომელიც ოკუპირებულ აფხაზეთში გამოიყენება