ინტერვიუ გადამდგარ გენერალ–მაიორთან, საქართველოს გენერალური შტაბის ყოფილ უფროსთან, ევროკავშირსა და ნატო–ში საქართველოს ყოფილ წარმომადგენელთან, „ჯეოქეისის“ მრჩეველ ვახტანგ კაპანაძესთან.

- ბატონო ვახტანგ, მიუხედავად მცოცავი ოკუპაციის პირობებში ცხოვრებისა, ყირიმის ანექსიისა და ყარაბაღის მეორე ომის შემდეგ უსაფრთხოების გარემოს დამძიმებისა, 24 თებერვლიდან რისკები საქართველოსთვის კიდევ უფრო მკაფიო და ხელშესახები გახდა. მართალია, ჩვენმა ყოფილმა საგარეო საქმეთა მინისტრმა [დავით ზალკალიანმა] გვითხრა, სამხედრო აგრესიის შემთხვევაში 24 საათში დაგვემხობა თავზე ყველაფერიო, მაგრამ რეალურად ასე მძიმედაა საქმე? რა სახის კონკრეტული ამოცანები გვაქვს სადღეისოდ გადასაჭრელი, ჩვენი თავდაცვა გამოწვევებს ადეკვატურად რომ პასუხობდეს?

- ალბათ, ამ მიმართულებით გარკვეული მუშაობა მიმდინარეობს, თუმცა ვისურვებდი, რომ ცოტა უფრო პროაქტიული იყოს საზოგადოებასთან კომუნიკაცია, რადგან მოქალაქეებს აინტერესებთ, რა ხდება. მოქალაქემ უნდა იგრძნოს, რამდენად დაცულია; უნდა იცოდეს, რომ შეიარაღებულ ძალებში პროცესები განვითარების მიმართულებით მიდის. ელემენტარულად, ახალგაზრდა ადამიანს სურვილი ხომ უნდა გაუჩნდეს, იმსახუროს საქართველოს შეიარაღებულ ძალებში?! ამისთვის მეტი კომუნიკაციაა საჭირო.

რაც შეეხება თქვენს კითხვას, ომი არაა წაგებული მანამ, ვიდრე მას წაგებულად თავად არ ჩათვლი. უკრაინამაც გვაჩვენა, რომ უდიდესი მნიშვნელობა აქვს ხალხის განწყობას, წინააღმდეგობის სურვილს. აქ მნიშვნელოვანია სამი კომპონენტი: ხელისუფლების მდგრადობა, ხალხის წინააღმდეგობის ნება და შეიარაღებული ძალები. ამ სამი კომპონენტის ერთიანობა იძლევა შედეგს. მე პოლიტიკური მიმართულებით ვერ ვისაუბრებ. რაც შეეხება სამხედრო კომპონენტს, თავდაცვის ბიუჯეტი აუცილებლად უნდა გაიზარდოს და ბიუჯეტის შესაბამისად დაიწყოს გადახედვა არსებული გათვლების, გადაიარაღების და ქვეყნის თავდაცვითი ოპერატიული მოწყობისა, რადგან უკრაინის ომის შემდეგ აბსოლუტურად სხვა რეალობაში გავიღვიძებთ.

- რას გულისხმობთ?

- სხვა ტიპის ომები იქნება, სხვა ტიპის წინააღმდეგობა ჩამოყალიბდება. ამ ომმა ბევრი რამ გვანახა: თუ რა მიმართულებით უნდა გაკეთდეს აქცენტები, რა უნდა გაუმჯობესდეს, რა ტიპის ბრძოლებისთვის უნდა იყოს მზად შეიარაღებული ძალები. კერძოდ, ძალიან დიდი მნიშვნელობა ენიჭება საცეცხლე დაზიანებას, დისტანციურ ზემოქმედებას, ღამით და დასახლებულ პუნქტებში ბრძოლას, რაშიც ჩვენ შესაძლოა, შევძლოთ, მოწინააღმდეგეზე უპირატესობა მოვიპოვოთ. ამას სჭირდება შესაბამისი აღჭურვილობა, მუდმივი წვრთნა, დაზვერვის შესაძლებლობების (იქნება ის ტექნიკური თუ საჰაერო) განვითარება. ასევე მნიშვნელოვანია მოსახლეობის მომზადება შესაძლო კონფლიქტებისათვის. მოსახლეობამ უნდა იცოდეს, როგორ მოიქცეს და რატომ, რა სახის დახმარების გაწევა შეუძლია შეიარაღებული ძალებისთვის, როგორ უნდა მოიქცეს, ვთქვათ, ოკუპაციის პირობებშიც; უნდა იცოდეს, მსგავსი სისასტიკის პირობებში როგორ გადაირჩინოს სიცოცხლე და ა.შ. ეს კომპლექსური საკითხია, რომელიც უნდა მუშავდებოდეს, ხდებოდეს მისი დატესტვა და შესაბამისი წვრთნები.

- მინიმუმ, უნდა ვიცოდეთ, გვაქვს თუ არა თავშესაფრები...

- ამ ომმა ბევრი რამ შეცვალა და მყისიერ რეაგირებას ჩვენ კი არა, უფრო ძლიერი ქვეყნები ვერ ახდენენ, ჯერ დაკვირვების რეჟიმში არიან, მაგრამ ეს საკითხი აუცილებლად წამოიწევა. როგორც ვიცი, რიგი სამუშაოები ამ მიმართულებით უკვე მიმდინარეობს, თუმცა სასურველია მეტი ღიაობა, რათა ხალხმაც იცოდეს, რომ რაღაც კეთდება და თავისი წვლილი შეიტანოს. მხოლოდ კაბინეტებში არ უნდა მუშავდებოდეს მსგავსი გეგმები.

- რაც შეეხება საზოგადოების მომზადებას: სადღეისოდ ნებისმიერ კრიტიკაზე მმართველი გუნდის გზავნილია „აბა ომი გინდათ?“. ეს დისკუსია თქვენ რა შთაბეჭდილებას გიტოვებთ, რისთვის ვემზადებით?

- ვფიქრობ, რაღაც მუშაობა დაწყებულია. ალბათ, ხდება გარკვეული სცენარების დამუშავება, მაგრამ ვიმეორებ, ვთვლი, რომ რიგი საკითხები საჯარო უნდა გახდეს. ფაქტია, რომ ასეთ გარემოცვაში, არსებულ პოლიტიკურ–სამხედრო ლანდშაფტში ისეთმა ქვეყანამ, როგორიც საქართველოა, უნდა აირჩიოს ან წყნარი ცხოვრება, ან დემოკრატია და თავისუფლება. თუ ირჩევ დემოკრატიას და თავისუფლებას, მზად უნდა იყო, რომ ამ არჩევანის დაცვაც მოგიწევს. ეს არის მთავარი - ყველაფერი დანარჩენი ამაზე ეწყობა. დარწმუნებული ვარ, გარკვეულ გაკვეთილებს განიხილავენ. მაგრამ ვთვლი, რომ პროცესში – განსაზღვრაში, ანალიზში, რა ტიპის ომები იქნება, როგორი ტიპის სამხედრო საფრთხეები შეიძლება, წარმოიქმნას ამ ომის შემდეგ და ა.შ., სამხედრო ანალიტიკოსების ჩაბმა აქტიურად უნდა დაიწყოს. ეს შეიძლება, მოხდეს არასამთავრობო ორგანიზაციის თუ თავდაცვის სამინისტროს ეგიდით, მაგრამ უნდა იყოს სამუშაო შეხვედრები, კონფერენციები, რადგან აუცილებლად უნდა შედგეს კონსენსუსი საკითხზე, ქვეყანა წინააღმდეგობას გაწევს თუ არა.

- თქვენ ბრძანეთ, რომ არჩევანი დგას შემდეგნაირად: თავისუფლება და დემოკრატია, ან წყნარი ცხოვრება. ჩვენს გარემოში „წყნარ ცხოვრებას“ რა ფასი აქვს?

- ეს ყველამ ინდივიდუალურად უნდა გადაწყვიტოს, „წყნარი ცხოვრება“ სურს, თუ დაიცავს თავს, დაიცავს თავისუფლებას, დემოკრატიას. ეს საკითხი გადასაწყვეტია, მაგრამ ისე, რომ გადაწყვეტილება ერთმა ადამიანმა მიიღოს, არ გამოვა - ამ გადაწყვეტილებამდე ერთობლივად უნდა მივიდეთ. და შენი მზაობა, დაიცვა თავი, გარკვეულწილად უკვე არის შემაკავებელი ფაქტორი. ვფიქრობ, სწორედ ამის დემონსტრირება უნდა მოხდეს – რა შეგვიძლია, როგორ შეგვიძლია და ვიდრე მოწინააღმდეგე რაიმეს დააპირებს, ხუთჯერ უნდა დაფიქრდეს, ღირს თუ არა ამის გაკეთება – მიღებული ზარალი (პოლიტიკურ–მატერიალური) უნდა აღემატებოდეს, ვთქვათ, მის მიერ მიღწეულ წარმატებას.

დიდი ხანია, ვამბობთ და უნდა ამუშავდეს ტოტალური თავდაცვის კონცეფცია თუ დოქტრინა. უნდა დაიწყოს გზების უფრო აქტიურად მომზადება. ასევე უფრო აქტიურად უნდა დაიწყოს ტერიტორიული ძალების ჩამოყალიბება და ვფიქრობ, დაიწყება კიდეც, რადგან სხვა გამოსავალი არ არის. თუ სახელმწიფო ხარ, ეს უნდა გააკეთო! როგორც ვიცი, რეზერვის პროგრამაა შემუშავებული. პრობლემა ისაა, რომ როგორც ამ ომმა აჩვენა, პოლიტიკურ–სამხედრო ლანდშაფტზე ძალიან დიდი ცვლილებები იქნება, მათ შორის - ომის წარმოების, ძალთა გადანაწილების, ბალანსის და ა.შ. მიმართულებებით. ინტერესები რჩება, თუმცა საფრთხეები შეიცვლება. შესაბამისად, უნდა შეიცვალოს ყველა ფუნდამენტური დოკუმენტი – ეროვნული უსაფრთხოების კონცეფცია, თავდაცვის სტრატეგია, თავდაცვის დაგეგმვა...ეს ყველაფერი ახალ რეალობაზე უნდა აეწყოს. მესმის, რომ ეს ახალი რეალობა ჯერ კიდევ ბუნდოვანია, მაგრამ რაც დრო გავა, მეტად გამოიკვეთება და უკრაინის მოვლენები დიდ იმპულსს მისცემს ახალი დოკუმენტების შექმნის აუცილებლობას.

- თქვენ პარტნიორებთან მუშაობის გამოცდილება გაგაჩნიათ – საქართველოს წარმოადგენდით ევროკავშირსა და ნატო–ში. პარტნიორებისგან მოვისმინეთ განცხადებები, „საქართველოს უნდა დავეხმაროთ სუვერენიტეტის დაცვაშიო“. ახლოვდება ნატო–ს სამიტი და იყო ნატო–ს წარმომადგენლის განცხადებაც, „საქართველოს საჭიროებებიდან გამომდინარე იქნება გადაწყვეტილებები მიღებულიო“. ვინ განსაზღვრავს ამ საჭიროებებს? როგორ განისაზღვრება ისინი? რა მიმართულებით უნდა ვაქტიურობდეთ? რაზე უნდა ვაპელირებდეთ? როგორც ბრძანეთ, შეიძლება, შეიცვალოს ბრძოლის გზები, კონკრეტული საფრთხეები, მაგრამ გამოწვევა, შეინარჩუნო სუვერენიტეტი, ძალაში რჩება...

- დარწმუნებული ვარ, ამ დაპირისპირების შემდეგ ნატო–ც სხვა იქნება – გაცილებით აქტიური, ქმედითუნარიანი, უფრო გამოღვიძებული. პუტინმა ამ ბარბაროსული მეთოდით ერთი „კარგი“ რამ გააკეთა - თუ შეიძლება, ასე ითქვას: მან შეცვალა მსოფლიო, საერთაშორისო ურთიერთობები და რუსეთი – ეს რეალობაა. აქედან გამომდინარე იქნება ცვლილებებიც. აქ ბევრი სამუშაოა დიპლომატების, სამხედრო სპეციალისტების, ექსპერტების, რომელთაც უნდა განჭვრიტონ, სად გვაქვს სუსტი ადგილები და შესაბამისად, უფრო კონკრეტულად და ქმედითად დაველაპარაკოთ იგივე ნატო–ს. ალიანსის ყველა წევრთან ცალ–ცალკე შეიძლება საუბარი შეიარაღებაზე. უშუალოდ იარაღის ტიპებზე წინასწარ, მათ მიღებამდე საჯაროდ საუბარი რაც ნაკლებად იქნება, მით უკეთესი. ხომ გვახსოვს იმ თვითმფრინავების ამბავი, რომელიც უკრაინას უნდა მიეღო: ზედმეტმა აჟიოტაჟმა ეს ყველაფერი ჩაშალა. როდესაც მიიღებ, მერე შეგიძლია ამაზე ხმამაღლა საუბარი. და იმ ინციდენტის შემდეგ ასეც იქცევიან.

ნატო ჩვენ მხარს დაგვიჭერს, მაგრამ ხომ გაგიგიათ - „მოითხოვე და მიიღებო“.

- სწორედ ამას ვკითხულობ, რას უნდა ვითხოვდეთ?

- ეს შეიძლება, იყოს გარკვეული გადამზადება, სწავლებების გაძლიერება, საქართველოში ნატო–ს წარმოდგენილობის გაზრდა. შესაძლოა, რეალურად დადგეს ნატო–ს მოწინავე დასაწყობების საკითხი... ბევრი დეტალია, რაც უნდა გამომდინარეობდეს საჭიროებიდან. დიდ როლი ეკისრება უსაფრთხოების საბჭოს, თავდაცვის სამინისტროს და დიპლომატიას. ამ მიმართულებით სწორედ მათ უნდა იმუშავონ. ჯერ უნდა იცოდე, რის წინააღმდეგ გინდა და შემდეგ რა გინდა. საქართველო კონკრეტული საფრთხისთვის არ უნდა ემზადებოდეს, მას სჭირდება შეიარაღებული ძალები, რომელიც იქნება სწრაფად ადაპტირებადი წარმოქმნილი საფრთხის მიმართ. ჩვენ არ გვაქვს იმის ფუფუნება, რომ ყველაფრისთვის მზად ვიყოთ. უნდა შეგვეძლოს ყველანაირ საფრთხეზე სწრაფად ადაპტირება.

- როდესაც უკრაინაზე ვსაუბრობთ, აქ მნიშვნელოვანი იყო თანამედროვე იარაღის გამოყენების უნარი. ერთია იარაღის მოწოდება, მეორე – შეგეძლოს მისი გამოყენება. ალბათ, ამ მიმართულებითაც არის სამუშაო, რათა ჩვენს სამხედრობს შეხება ჰქონდეთ თანამედროვე იარაღთან...

- თავისთავად. მოდერნიზებაზე საუბარი ჩვენთვის ალბათ, ნაადრევია, რადგან ამას სულ სხვა ფინანსები და შესაძლებლობები სჭირდება. ჩვენ შეიძლება, ვისაუბროთ გადაიარაღებაზე და ნატო–ს სტანდარტებზე რაც შეიძლება, სწრაფად გადასვლაზე, ვინაიდან საბრძოლო მარაგები, მათ შორის სათადარიგო ნაწილები სწრაფად ილევა. საუბარია საბჭოთა ტიპის შეიარაღებაზე. ქვეყნებმა, საიდანაც ჩვენ ვიღებდით იარაღს, მარაგები უკრაინის ომში ფაქტობრივად გახარჯეს (მიაწოდეს უკრაინას), რუსეთიდან მაღალი ალბათობით, არ ვიყიდით და ისიც თავისთვის ხარჯავს. ამ პირობებში ჩვენ რაც შეიძლება, სწრაფად უნდა გადავიდეთ ნატო–ს სტანდარტებზე, რომ მომარაგების ხაზი ჩვენთვის ღია იყოს.

- ჩვენი შეიარაღების დაახლოებით რა ნაწილს იკავებს საბჭოთა წარმოება?

- დაახლოებით 70%-ს. მოდერნიზებული, მაგრამ საბჭოთა ტიპისაა. სხვათა შორის, როდესაც გენშტაბის ხელმძღვანელი ვიყავი, დაწყებული გვქონდა აქტიური მუშაობა მაგალითად, ჩვენი საარტილერიო საშუალებების ნატო–ს ცეცხლის მართვით სისტემასთან მისადაგებაზე. იქ ნიუანსებში განსხვავებებია და პროცესი საკმაოდ წარმატებით მიმდინარეობდა. დარწმუნებული ვარ, ქართველები არანაკლებ ნიჭიერები არიან, ვიდრე უკრაინელები და ჩვენც სწრაფად შევძლებთ ათვისებას, თუმცა ყველაფერს დრო და მონდომება სჭირდება.

- კვლავ უკრაინის მაგალითზე რომ ვთქვათ, ჰაერი და ზღვა გამოიკვეთა, რომელსაც აქტიურად იყენებდა აგრესორი სახელმწიფო. ამ კუთხით ჩვენ რა პრობლემები გვაქვს?

- დიდი. საჰაერო ძალები რეგიონში ყველაზე ნაკლები გვყავს. ეს არაა საიდუმლო, ამ მონაცემებს ვიკიპედიაშიც ნახავთ. გვჭირდება უპილოტო საფრენი აპარატების პარკის გაზრდა. ეს ნაკლები ღირს, ვიდრე თვითმფრინავი. ზუსტი ცეცხლის წარმოება სწორედ მათი დაზვერვის და კორექტირების საშუალებებით ხდება, რაც დაზვერვის შესაძლებლობას ზრდის. ჩვენ უნდა მივაღწიოთ იმას, რომ ქართველი მებრძოლი ხარისხობრივად მოწინააღმდეგის მებრძოლს აღემატებოდეს. ეს ეხება ყველას – გენერალიტეტიდან დაწყებული, რიგითით დამთავრებული, რაც უკრაინამ აჩვენა – ყველა დონეზე მებრძოლის ინდივიდუალური ხარისხი უფრო მაღალია, ვიდრე რუსების. ვთვლი, რომ ყველაზე კარგ საბრძოლო სისტემად ადამიანი რჩება და სწორედ ადამიანური ფაქტორის გამოყენებაა აუცილებელი.

-- თქვენ იცნობთ რუსეთის, უკრაინის და საქართველოს შეიარაღებულ ძალებს. თქვენი დაკვირვება რას აჩვენებს ამ კუთხით, გვაქვს პრობლემები?

- ამერიკულსაც ვიცნობ. შემიძლია, გითხრათ, რომ სწორი მომზადების, სწორი მართვის ქვეშ ქართველი მებრძოლები არავის ჩამოუვარდებიან, თუ არ აღემატებიან. მე ბევრჯერ ვიყავი ავღანეთში, საქმეში ვნახე ჩვენი მებრძოლები, ვნახე ამერიკელებიც (საზღვაო ქვეითები), რომლებიც ტერიტორიას არ ტოვებდნენ და მხოლოდ ქართველებთან ერთად გადიოდნენ ოპერაციაზე – თუ ვინმეს დახმარება სჭირდებოდა, მხოლოდ ქართველებს ეძახდნენ. ვნახე, თუ რამდენად მაღალი ავტორიტეტით სარგებლობდნენ ქართველი მებრძოლები. ქართველები ინდივიდუალურად ასევე საკმაოდ მაღალ ავტორიტეტს აჩვენებენ უკრაინაშიც. ჩვენ ჯერ კიდევ გვაქვს გენეტიკაში საბრძოლო აღქმადობა, საბრძოლო სულისკვეთების აღდგენა ჯერ კიდევ შეიძლება და ვთვლი, რომ ეს მაქსიმალურად უნდა იქნეს გამოყენებული. ვიმეორებ, სწორი მართვის და მენეჯმენტის პირობებში ქართველი მებრძოლი თუ არ აღემატება, არანაკლებია თავის სავარაუდო მოწინააღმდეგეზე.

- რამდენადაც ვიცით, ავღანეთის მისიისთვის წვრთნა ჩვენი სამხედროების დიდმა ნაწილმა გაიარა...

- დაახლოებით 20 000–მა. სამწუხაროდ, ამჟამად ყველა აღარაა ჯარში.

- მობილიზაციის შემთხვევაში ალბათ, იქნებიან...

- თავისთავად.

- მაგრამ ეს გამოცდილება ჩვენი გამოწვევის შემთხვევაში გამოსადეგია? გასაგებია, რომ იქ ქართველებს თანამედროვე ტიპის იარაღთან ჰქონდათ შეხება, მაგრამ წვრთნები სხვა გარემოსა და სხვა სახის ოპერაციებზე იყო მორგებული...

- ცხადია, კონვენციური და ამბოხებულთა წინააღმდეგ მოქმედებები სხვადასხვა რამაა, თუმცა მებრძოლი უნარ–ჩვევებს იყალიბებს, იღებს საბრძოლო გამოცდილებას, ფსიქოლოგიური მომზადება გავლილი აქვს. რა თქმა უნდა, გადამზადება ყველას სჭირდება, ეს აუცილებელია, მაგრამ ვიმეორებ, უნარ–ჩვევები, რომელსაც ქართველი მებრძოლი ავღანეთში იღებდა, ნამდვილად გამოსადეგია. გარდა ამისა, მოქმედებს პროგრამა, რომლის ფარგლებშიც ამერიკელი ინსტრუქტორების დახმარებით მზადდება ჩვენი დანაყოფები კონვენციური ომისთვის. რაოდენობას ვერ გეტყვით, მაგრამ ამ პროგრამით ბატალიონები მომზადდა. ეს მხოლოდ კონტრაქტორებს ეხება. ზოგიერთი ტოვებს ჯარს, ზოგიც რჩება.

- ჩვენ ვისაუბრეთ იარაღის მოწოდებაზე. ვნახეთ, რომ ომის დროს უკრაინის შემთხვევაში ფორპოსტი პოლონეთი იყო. ჩვენ გვაქვს მსგავსი არხი?

- მოდით, ვთქვათ, რომ თურქეთი ნატო–ს წევრი ქვეყანაა.

- მაგრამ ისიც ვიცით, რომ თურქეთს რეგიონში თავისი პოლიტიკა აქვს...

- დიახ, ისევე როგორც ყველა ქვეყანას. ის ჩვენი დიდი ხნის პარტნიორია და საქართველოს შეიარაღებული ძალების ჩამოყალიბებაში პირველ წლებში ძალიან დიდი როლიც შეასრულა. გასაგებია, რომ გარკვეული პოლიტიკური სირთულეებია ევროპა–თურქეთს შორის, მაგრამ ჩვენ ერთადერთი ქვეყანა ვართ, რომელთანაც თურქეთს სასაზღვრო პრობლემები არ გააჩნია. მას გაცილებით აწყობს, საზღვარზე თუნდაც არც ისე ძლიერი, მაგრამ მეგობარი სახელმწიფო ჰყავდეს ჩვენი სახით, ვიდრე, უხეშად ვიტყვი, რუსეთი. მეორე – შავი ზღვა კი არ გვაშორებს, პირიქით, გვაკავშირებს ცივილიზებულ სამყაროს: შავი ზღვის საშუალებით ჩვენ ძალიან ახლო ურთიერთობა გვაქვს ნატო–ს წევრებთან – რუმინეთთან, ბულგარეთთან, მაგრამ წერტილი, საიდანაც ჩვენ შეიძლება, დაცულები ვიყოთ, ზურგი მივაყრდნოთ და ტვირთების ბრუნვა განვახორციელოთ, ამ მოცემულობაში თურქეთია. მე სომხეთის და აზერბაიჯანის საწინააღმდეგო არაფერი მაქვს, მაგრამ მათი შესაძლებლობები და გეოგრაფიული მდებარეობა თურქეთისგან განსხვავდება.

- აქ კიდევ ერთი საკითხია: აღმოსავლეთ და დასავლეთ საქართველოს დამაკავშირებელი ერთადერთი ცენტრალური მაგისტრალი გვაქვს, საიდანაც რამდენიმე მეტრშია წარმოდგენილი საოკუპაციო ძალა და მას ამ მაგისტრალის პარალიზების შესაძლებლობა გააჩნია...

- სამხრეთითაც არსებობს ფაქტობრივად, მეორე გზა, რომელიც აქტიურად უნდა იქნეს ათვისებული. ერთადერთი მონაკვეთია გოდერძის უღელტეხილზე, რომელიც ამჟამად მშენებლობის ეტაპზეა, დასრულდება და იქნება პარალელური გზა, ალტერნატიული მიმართულება ჩვენი ქვეყნისთვის.