სომეხი პოლიტოლოგი ჯონი მელიქიანი, რომელიც საერთაშორისო კონფერენციაში მონაწილეობის მისაღებად თბილისს ეწვია, პროექტ «Пограничная ZONA»-ს ორი ქვეყნის ურთიერთობებზე, სომხეთ-საქართველოს სტრატეგიული პარტნიორობის პერსპექტივებზე, ახალ პრემიერ-მინისტრ გიორგი გახარიას ერევანში ამასწინანდელ ვიზიტზე და სხვა თემებზე ესაუბრა. «აქცენტი» ამ ვიდეოინტერვიუდან ამონარიდების ქართულ თარგმანს გთავაზობთ:

ჯონი მელიქიანი: […] პრინციპში, ჩემი თვალთახედვით, „ქართული ოცნების“ საგარეო და მათ შორის რეგიონულ პოლიტიკას ბოლო წლებში რაიმე ცვლილებები არ განუცდია. სხვა საკითხია, რომ ყოველ პრემიერ–მინისტრს რაღაც საკუთარი მიმართულებები აქვს, რომელზეც კონცენტრირებას ახდენს. ბოლო პრემიერი [მამუკა ბახტაძე – რედ.] თანამდებობაზე არცთუ დიდი ხნის განმავლობაში რჩებოდა, რაც შეეხება გახარიას, მისი ვიზიტი უფრო კონტაქტების ჩამოყალიბების, გაცნობითი ხასიათის იყო....  

- გახარიას ვიზიტის ფარგლებში გაიჟღერა, მათ შორის, სომხეთ–საქართველოს სტრატეგიული პარტნიორობის თემამ. თუმცა ეს საკითხი ბახტაძის დროსაც ჟღერდა და სიმართლე გითხრათ, ერთი წლის განმავლობაში ამ მიმართულებით რაიმე მნიშვნელოვანი გარღვევები არ შემიმჩნევია. გახარიას გაპრემიერების შემდეგ თუ ელით ამ კუთხით გარღვევებს?

– საერთოდ, ორ ქვეყანას შორის სტრატეგიული პარტნიორობის დღის წესრიგის ჩამოყალიბების იდეა ჩვენს პრემიერს - ნიკოლ ფაშინიანს ეკუთვნის, ქართულ მხარეს მესიჯი უკვე გაეგზავნა და ახლა ბურთი, ასე  ვთქვათ, თბილისის მოედანზეა. თბილისმა უნდა იმსჯელოს, გააანალიზოს, რა ნაბიჯები უნდა გადაიდგას ამ მიმართულებით... ამჟამად სომხეთი ეროვნული უსაფრთხოების ახალი კონცეფციის შემუშავების პროცესშია და ამ თვალსაზრისით ჩვენთვის ძალზე აქტუალურია, რა პასუხს გაგვცემს ქართული მხარე: თუ მიდგომა სიმეტრიული იქნება...

–და რა ნაბიჯებს ელის სომხეთი ამ კუთხით საქართველოსგან? რისი მიღება სურს თბილისისგან სტრატეგიულ პარტნიორობაში?  

–უპირველესად, ეს სტრატეგიული პარტნიორობის მზაობაა. სამომავლოდ კი ალბათ, კონკრეტულ ნაბიჯებზეც იქნება საუბარი.

ზოგადად, ის დოკუმენტი, რომელსაც ეფუძნებოდა სომხეთ–საქართველოს ბოლოდროინდელი ურთიერთობები, 2001 წელსაა მიღებულია, კარგა ხანია, მოძველდა და ცხადია, განახლებას საჭიროებს. ახალი დოკუმენტი შესაძლებლობას მოგვცემს, განვავითაროთ ურთიერთობები რამდენიმე მიმართულებით – გავაღრმავოთ პოლიტიკური დიალოგი, ეკონომიკური ურთიერთობები, თანამშრომლობა უსაფრთხოების სფეროში... ეს უკანასკნელი ერთნაირად მნიშვნელოვანია სომხეთისთვისაც და საქართველოსთვისაც: როდესაც ახორციელებ გარკვეულ ინფრასტრუქტურულ პროექტებს, ავითარებ ტურიზმს და ა.შ., ათმაგად მნიშვნელოვანი ხდება, რეგიონში უსაფრთხოება იყოს უზრუნველყოფილი და ამ კონტექსტში, ვინაიდან განსხვავებული საგარეო პოლიტიკური ვექტორები გაგვაჩნია და უსაფრთხოების განსხვავებულ ე.წ. კალათებში ვართ (სომხეთი ევრაზიულილ ეკონომიკური კავშირისკენ ისწრაფვის, საქართველო – ნატო–სკენ), ძალზე მნიშვნელოვანია, უზრუნველყოფილი იყოს პროგნოზირებადობა და სტაბილური გარემო და თანაც ეს ყველაფერი დოკუმენტურად გამყარდეს. 

–თქვენს მიერ ჩამოთვლილის განხორციელება თითქოს რთული არ უნდა იყოს და რატომ არ მოხდა ეს ყველაფერი აქამდეც? რა პრობლემებს შეიძლება, აწყდებოდეს ეს ყველაფერი?

–ეს ყველაფერი შიდა პოლიტიკურ პროცესებთან არის დაკავშირებული…

– პრობლემები თითქოს არ უნდა იქმნებოდეს, თუკი ეს არანაირად არ შეეხება ოკუპირებულ ტერიტორიებსა და ამ ტერიტორიების გავლით რაღაც გზების გახსნას...

–დიახ, მით უფრო, გახარიამ მადლობა გადაუხადა სომხურ მხარეს საქართველოს ტერიტორიული მთლიანობის მხარდაჭერისთვის და ეს საკითხი ერევანში არც ერთ ეტაპზე არ დაუყენებიათ კითხვის ნიშნის ქვეშ... 

– მაშინ რა რისკები შეიძლება, არსებობდეს სტრატეგიული პარტნიორობის შესახებ დოკუმენტის გაფორმების შემთხვევაში? მაგალითად, რა შეიძლება, სთხოვოს სომხეთმა საქართველოს, ან პირიქით ისეთი? თუნდაც განსხვავებული საგარეო პოლიტიკური ვექტორები მე ამ გზაზე დიდ წინაღობად არ მიმაჩნია... 

–მაგალითად, იგივე უსაფრთხოების კუთხით უნდა არსებობდეს გარკვეული ურთიერთგარანტიები, ანუ ის, რომ ჩვენი უსაფრთხოება არ გამორიცხავს თქვენსას და ა.შ... გეთანხმებით, მე ამის მიღწევაში განსაკუთრებულ სირთულეს ვერ ვხედავ. სირთულე იქმნება მესამე ქვეყნებთან...

– რატომ? სტრატეგიულიპარტნიორობა ხომ არ გულისხმობს იმას, რომ საქართველოს მოუწევს, დაიცვას სომხეთი მესამე ქვეყნისგან და პირიქით? 

–არა. უბრალოდ არსებობენ გარკვეული ქვეყნები, ჩვენი პარტნიორები, რომლებმაც შეიძლება, ეს ჩვენი პარტნიორობა  არასწორად აღიქვან... აქ უნდა აღინიშნოს, რომ სტრატეგიული პარტნიორობის შესახებ მესიჯის პარალელურად გაიჟღერა ასევე გზავნილმა, რომ სომხეთ–საქართველოს ურთიერთობები მესამე ქვეყნების მინიმალური ზეწოლის ქვეშ უნდა იყოს, რათა ჩვენ მათი განვითარება შევძლოთ...

–რაკი ეს თემა წამოჭერით, როგორ ფიქრობთ, როგორ შეხედავს, მაგალითად, მოსკოვი სომხეთსა და საქართველოს შორის სტრატეგიული პარტნიორობის ამბავს, თუ გავითვალისწინებთ რუსეთის ხელისუფლების ნებისმიერი წარმომადგენლის სისტემატიურ განცხადებებს საქართველოში მიმდინარე ნატო–ს წვრთნებზე, ალიანსში საქართველოს ინტეგრაციაზე და ა.შ.?  

– ჩემი აზრით, მთავარია, უზრუნველყოფილი იყოს სტაბილურობა და პროგნოზირებადობა. სომხეთისთვის, რომელსაც რუსეთთან სტრატეგიული ურთიერთობები გააჩნია, აზერბაიჯანთან კონფლიქტის, მასთან და თურქეთთან ჩაკეტილი საზღვრის პირობებში საქართველო წარმოადგენს იმ საკავშირო რგოლს, რომელსაც რუსეთის, მთლიანად დსთ–ის, ევრაზიის ეკონომიკური კავშირის ბაზრებზე გავყავართ. ამიტომაც, წესით, რუსეთის ინტერესებშიც უნდა იყოს, რომ ჩვენი საქართველოსთან ურთიერთობები, ასე ვთქვათ, კრიზისის ფარგლებს გარეთ რჩებოდეს და იყოს საკმაოდ პროგნოზირებადი. ეს სომხეთს და თავად რუსეთსაც უნდა აწყობდეს თუნდაც იმიტომ, რომ მას ჩვენს ტერიტორიაზე სამხედრო ბაზა და სხვა ობიექტები გააჩნია, რომელიც მოსკოვისთვის მნიშვნელოვანია მისი რეგიონული პოლიტიკის თვალსაზრისით. ასე, რომ, თუ რეალისტური მიდგომებით ვიხელმძღვანელებთ, წესით, რუსეთი ჩვენი სტრატეგიული პარტნიორობის წინააღმდეგი არ უნდა იყოს. კი, შეიძლება, კეთდებოდეს გარკვეული განცხადებები იმიტომ, რომ კრემლსაც რამდენიმე კოშკი აქვს და მათაც ერთმანეთში გარკვეული წინააღმდეგობები გააჩნიათ. მიუხედავად ამისა, უნდა გვესმოდეს, რომ გლობალური თვალსაზრისით,  ეს [ერევნისა და თბილისის თანამშრომლობის გაღრმავება – რედ.] მოსკოვისთვის პრობლემას არ წარმოადგენს.  

– სომხეთ–აზერბაიჯანის კონფლიქტში საქართველოს რაიმე გზით ჩათრევის მცდელობები რამდენად სწორად მიგაჩნიათ ამ კონტექსტში (ვგულისხმობ, მაგალითად, დეპუტატ ენზელ მკოიანისა და სომხური წარმომავლობის სხვა ჩვენი დეპუტატების ახალქალაქში ვიზიტს რესტავრირებული ძეგლის სკანდალურ გახსნაზე, რის გამოც თბილისს ლამის 6 თვის განმავლობაში ბაქოსთან ურთიერთობა დაეძაბა...)?...   

– [...] ვფიქრობ, საქართველოს ხელისუფლების პოზიცია ამ საკითხში სწორია: იგი ცდილობს, შიდა ველზე დაძაბულობა არ დაუშვას, არ მისცეს აქაურ სომხებსა და აზერბაიჯანელებს შესაძლებლობა, ქართული მხარე არასასურველ პროცესებში ჩაითრიონ. ვფიქრობ, მონაწილე პირებმა ძეგლის ინციდენტიდან გაკვეთილები გამოიტანეს და მათ სამომავლოდ გაითვალისწინებენ.  

გარდა ამისა, სომხეთი აცნობიერებს, რომ ყარაბაღის კონფლიქტის ნაწილში ჩვენ გვყავს ორი მეზობელი, რომლისთვისაც საომარი მოქმედებების განახლება კრიტიკულად არასასურველია და მათი უსაფრთხოების ინტერესებს ეწინააღმდეგება. ვგულისხმობ ირანსა და საქართველოს (არსებობს ყარაბაღის კონფლიქტის საქართველოს ტერიტორიაზე გავრცელების რისკი). ამიტომ ძალიან მნიშვნელოვანია, ბალანსი დაცული რჩებოდეს და თუ პრემიერის განცხადებებს დავუბრუნდებით, აქაც სწორედ დაბალანსების მცდელობასთან გვაქვს საქმე: დიახ, არსებობს საქართველო–აზერბაიჯანის სტრატეგიული პარტნიორობა, რომელსაც თავისი, შესაძლოა, უფრო წონადი ფუნდამენტი გააჩნია, მაგრამ პარალელურად სომხეთთან თანამშრომლობის გარკვეული ფუნდამენტის შექმნაც არის საჭირო თბილისის რეგიონულ პოლიტიკაში ბალანსის პოლიტიკის გაგრძელებისთვის, რათა საქართველოს ხელისუფლებას ეროვნული ინტერესების რეალიზებისა და მეტი მანევრირების შესაძლებლობა მიეცეს. ზოგადადაც, თანამედროვე მსოფლიოში რეალ–პოლიტიკა სულ უფრო აქტუალური ხდება  (თვალს ვადევნებთ, რას აკეთებს აშშ ახლო აღმოსავლეთში, ასევე ევროკავშირის პრობლემებს და ა. შ. - ანუ, დღევანდელი მსოფლიო რეალისტური მიდგომებით  ხელმძღვანელობს, დემოკრატია, რეფორმები - ეს ყველაფერი, რა თქმა უნდა, კარგია და მნიშვნელოვანია ქვეყნის განვითარებისთვის, მაგრამ მხოლოდ ამაზე გააკეთო აქცენტი და ელოდო ვინმეს დახმარებას – ეს აქტუალური აღარ არის, ამიტომაც ამ ყველაფრის პარალელურად უნდა აცნობიერებდე საკუთარ მნიშვნელობას და საკუთარი თავი შესთავაზო მსხვილ მოთამაშეებს იმგვარად, რომ ამისგან რაც შეიძლება, მეტი სარგებელი მიიღო). 

–რაკი საერთაშორისო დღის წესრიგზე ვსაუბრობთ, ჯერ კიდევ ერთი წლის წინ სომხეთის საგარეო პოლიტიკური კურსი მთლად გასაგები არ იყო, დღის წესრიგი არ იყო საბოლოოდ ფორმირებული. დღეს რაში მდგომარეობს სომხეთის საგარეო პოლიტიკური კურსი? 

–პრინციპში, შეიძლება, ითქვას, რომ ჩვენი დღის წესრიგი უცვლელი რჩება. ეროვნული უსაფრთხოების 2007 წლის კონცეფცია, რომელიც მოიცავდა სტრატეგიულ პარტნიორობას რუსეთთან და პარალელურად ურთიერთობების გაღრმავებას ევროკავშირსა და აშშ–სთან, ფაქტობრივად არ შეცვლილა, მიუხედავად იმისა, რომ დიახ, გარკვეულწილად შეიცვალა ჩვენი რეალობა –  ჩვენ გავხდით ევრაზიული კავშირის წევრები, ასევე დაიძაბა ვითარება ახლო აღმოსავლეთში, სადაც დიდი სომხური თემია და ა.შ.... ყველა ეს ცვლილება დღეს საექსპერტო დონეზე მუშავდება, რათა უსაფრთხოების ახალ კონცენფციაში შესაბამისი მიდგომები აისახოს....  

– და რაში მდგომარეობს სადღეისოდ სომხეთის თქვენს მიერ ხსენებული რეალ–პოლიტიკა? მაგალითად, სულ ცოტა ხნის წინ იყო პრეზიდენტ პუტინის ვიზიტი ერევანში, მისი მთელი რიგი შეხვედრები, მათ შორის - ექს–პრეზიდენტ ქოჩარიანის მეუღლესთან და როგორც მსმენია, პუტინმა თითქოს უკმაყოფილება გამოთქვა ქოჩარიანის საკითხთან დაკავშირებით...

–რუსეთთან თანამშრომლობა რეალურად არსებობს – იგივე დელეგაციების მისვლა–მოსვლის, საპარლამენტო ურთიერთობების დონეზე, თავად პრეზიდენტ პუტინის ვიზიტიც  ამის ნათელი მაჩვენებელია. […]

რაც შეეხება მეორე მიმართულებას – დასავლეთთან თანამშრომლობას, აშშ–სთან თანამშრომლობა, პირადად ჩემი თვალთახედვით, ცოტა უფრო რთულად მიდის: ამ წლების განმავლობაში ჩვენ ჩამოყალიბებული გვქონდა კონტაქტები ჩვენი ლობისტური ორგანიზაციების (აქ შემიძლია, დავასახელო ორი ძირითადი ორგანიზაცია - ამერიკის სომეხთა ეროვნული კონგრესი და ასამბლეა) მეშვეობით, რომლებიც ძირითადად დემოკრატებთან მუშაობდნენ და, შესაბამისად, დემოკრატიულ ოვალურ კაბინეტთან კარგი ურთიერთობები გვქონდა, შეგვეძლო რაღაცის მიღება, არსებობდა კარგი ურთიერთობები. სადღეისოდ კი, ვერ ვიტყვი, რომ ამ მიმართულებით კრიზისი გვაქვს, მაგრამ შექმნილია აუცილებლობა იმისა, რომ კონტაქტები გავააქტიუროთ. თუმცა უნდა აღინიშნოს, რომ აქ  მიზეზი, ჩემი აზრით, სხვა პროცესშია, რომელიც სომხეთზე დიდად არ არის დამოკიდებული: ტრამპის პოლიტიკა, მისი პრიორიტეტები იმგვარადაა ჩამოყალიბებული, რომ რეგიონის ჩვენი ნაწილი, ჩემი აზრით, ლამის ბოლო ადგილზეა. როგორც იცით, ტრამპს პრობლემები აქვს ნატოელ პარტნიორებთანაც კი და რაღა ვთქვათ ალიანსის არაწევრებზე?... 

–[...] სიმართლე გითხრათ, ისეთი გრძნობა ჩამომიყალიბდა თქვენთან ინტერვიუს შემდეგ, რომ სომხეთშიც დაახლოებით საქართველოს მსგავსი ვითარებაა სადღეისოდ: მართალია,  თქვენგან განსხვავებით, საქართველოს ცუდი ურთიერთობები აქვს რუსეთთან, მიუხედავად მათი მოგვარების გარკვეული მცდელობებისა, მაგრამ დასავლეთთანაც აღარ გვაქვს საუკეთესო ურთიერთობები. აზერბაიჯანს ახლა სათვალავში არ ავიღებ, რადგან მას ცოტა განსხვავებული დღის წესრიგი აქვს (საკითხები უმთავრესად ეკონომიკური ასპექტებიდან გამომდინარე განისაზღვრება) და რომ შევაჯამოთ, მართალი ვიქნები, თუ ვიტყვი, რომ სამხრეთ კავკასიის რეგიონი გარკვეულწილად დაიკარგა როგორც რუსეთის, ისე დასავლეთის დღის წესრიგიდან?

–გლობალური თვალსაზრისით ასეა. იქმნება შთაბეჭდილება, რომ ერთგვარად თვითდინებაზე მიგვიშვეს. ამ ვითარებაში გვიწევს მანევრირება და განვითარების გზების ძიება ურთიერთობათა არსებული ფორმატების გათვალისწინებით. ნათელია, რომ საქართველო ნატო–სა და ევროკავშირზე უარს არ იტყვის და ამ მიმართულებით მუშაობას გააგრძელებს, მაგრამ პარალელურად შეეცდება თავისი ურთიერთობების დივერსიფიცირებას ჩინეთთან, სხვა აზიურ, ევროპელ მოთამაშეებთან... ასევე იქცევა სომხეთი: გააჩნია რა ევრაზიული კავშირისა და კოლექტიური უსაფრთხოების ორგანიზაციის ვექტორი, ეცდება, განავითაროს ურთიერთობები ირანთან, ჩინეთთან, სინგაპურთან, ევროპასთან, ახლო აღმოსავლეთთან, განავითაროს ტურიზმი, მოიზიდოს ინვესტიციები, გავიდეს ახალ ბაზრებზე... და ამ კუთხით შეიძლება, ძალიანაც აქტუალური იყოს სომხეთ–საქართველოს ურთიერთობა მთელ რიგ სფეროებში. მაგალითად, ზაფხულში ხანგრძლივი პაუზის შემდეგ ჩატარდა სამთავრობათაშორისო კომისიის სხდომა. მას მოჰყვა ბიზნეს–ფორუმი დილიჟანში, რომელიც შიდა პოლიტიკური პროცესების გამო არ იყო განსაკუთრებით წარმომადგენლობითი, თუმცა მისი ერთი სესია მთლიანად მიეძღვნა ტურიზმს, ერთობლივ პაკეტებს და ა.შ. სწორედ ის, რის შესახებაც იქ მოილაპარაკეს, შემდგომში ამოქმედდა რუსეთის მიერ საქართველოსთან მიმართებაში ავიაემბარგოს შემოღების შემდეგ. ახლა ქართული ავიახაზები ოფიციალურად ყიდიან ბილეთებს ერევნის გავლით. აი, ეს კონკრეტული მაგალითია იმისა, რამდენად გამოსადეგია ჩვენი თანამშრომლობა. ადრე მსგავს საკითხებზე ორივე მხარე თითქოს ხელს იქნევდა – გაგვაჩნია სხვა ბაზრებიც და სხვა შესაძლებლობებიცო, მაგრამ როდესაც უკვე საქმეს დასჭირდა, სასწრაფო რეჟიმში მოუწიათ ამის გაკეთება. ანალოგიურად იქცეოდნენ ჩვენი სომეხი მეღვინეებიც: თავის დროზე როდესაც სთავაზობდნენ ბაზრის დივერსიფიცირებას, ისინი ამბობდნენ, რუსული ბაზარიც საკმარისიაო...  

–მაგრამ  მოსკოვი თუ მოგცემთ ბაზრის დივერსიფიცირების შესაძლებლობას?

–არა მგონია, ეს საკითხი ესოდენ პრინციპულად იდგეს, რადგან ჩვენი გასაღების ძირითად ბაზრად მაინც რუსეთი და ევრაზიული ეკონომიკური თანამშრომლობის ქვეყნები რჩება.  თანაც ევროკავშირის ბაზარზე ჩვენ სულ სხვა პროდუქცია გაგვაქვს – არა ის, რაც რუსულ ბაზარზე. ძალიან კარგი იქნება, თუ აზიურ ბაზრებზეც მოვახერხებთ გასვლას.

–მოსკოვთან ესოდენ მჭიდრო და მოცულობითი თანამშრომლობა რამდენად უტოვებს სომხეთს განვითარების შესაძლებლობას? ძველი საგარეო პოლიტიკის ვექტორის თითქმის სრულად შენარჩუნების პირობებში რამდენად გამოსდის ქვეყნის წინსვლა ახალ სახელისუფლებო გუნდს? 

– ხელისუფლების ცვლილებასთან ერთად შეიცვალა თამაშის წესებიც და ზოგიერთი კომპანია, რომელშიც რუსული კაპიტალი იყო წარმოდგენილი, ამას ეწინააღმდეგებოდა. ამან გამოიწვია გარკვეული ინციდენტები, რომელიც სომხეთის წინა ხელისუფლების კარნახით მედიაში რუსეთ–სომხეთის ურთიერთობების გაუარესების «სოუსში» გაშუქდა. რეალურად კი, ეს იყო პრობლემები არა რუსეთთან, არამედ რუსულ კორპორაციებთან. ჩემი გადასახედიდან, ამ ერთი წლის განმავლობაში რუსულ კორპორაციებს მოუწიათ თამაშის ახალ წესებზე დათანხმება. მათ დაიწყეს ვალდებულებების შესრულება.

რაც შეეხება ზოგადად ქვეყნის დემოკრატიულ განვითარებას, ევროკავშირთან ჩვენი თანამშრომლობის დღის წესრიგი არავის გაუუქმებია, გამოიყოფა ფინანსები სხვადასხვა რეფორმებისთვის, ადმინისტრაციული მართვისთვის და ა.შ. და რეფორმებიც შესაძლოა, არასაკმარისად მაღალი ტემპით, მაგრამ მაინც მიდის. რომ შევაჯამოთ შიდა დღის წესრიგი, შიდა პოლიტიკური ბრძოლა ჯერ კიდევ აქტიურია, მიდის საინფორმაციო ომიც, რაც ზოგჯერ საგარეო მიმართულებებზეც ჰპოვებს ასახვას, თუმცა განვითარების პროცესი აშკარად მიდის.  

–რა ხდება სადღეისოდ ყარაბაღთან დაკავშირებით სომხეთსა და აზერბაიჯანს შორის? ზაფხულამდე ბევრი ხმა დადიოდა იმის შესახებ, რომ სომხეთის ხელისუფლება ე.წ. ბუფერული ზონების (ყარაბაღის ირგვლივ არსებული ტერიტორიები) დათმობას აპირებდა. ამის შემდეგ, სექტემბერში, ფაშინიანი ყარაბაღში ჩადის და აცხადებს, რომ «არცახი [ყარაბაღი – რედ.] სომხეთია. ბაქომ საპასუხოდ განაცხადა, რომ ასეთ შემთხვევაში ყველანაირ მოლაპარაკებებზე უარს ამბობს... როგორ გესმით ეს ყველაფერი?  

– აქ უნდა გამოვყოთ რამდენიმე ელემენტი. ჩემი აზრით, ბაქოში იმთავითვე არსებობდა მცდარი წარმოდგენა იმაზე, რაზე იყო წამსვლელი და რაზე არა ფაშინიანი. აქ საინტერესოა, რომ მედიაში არ იყო კრიტიკა ფაშინიანის მიმართ, აკრიტიკებდნენ წინა ხელისუფლებას და იგრძნობოდა, რომ არსებობდა გარკვეული მოლოდინი, რომ ფაშინიანი რაღაც დათმობებზე წავიდოდა. ზოგადად, დათმობები სრულიად შესაძლებელია, ოღონდ ეს უნდა იყოს დათმობები ორივე მხრიდან. თუმცა მეორე მხრიდან მე ამას ვერ ვხედავ. არსებობს ტერიტორიები, რომლებიც თეორიულად შეიძლება, აზერბაიჯანულ მხარეს გადაეცეს, მაგრამ მაშინ რას ვიღებთ სანაცვლოდ?

–ანუ, ერევნის მიდგომები დიდად რა შეცვლილა?  

–დიახ, არ შეცვლილა. რაც შეეხება ფაშინიანის განცხადებას [“არცხი სომხეთია და წერტილი” - რედ.],ის უფრო შიდა მოხმარებაზე იყო გათვლილი წინა და ამჟამინდელი ხელისუფლების დაპირისპირების ფონზე. მინდა, გითრათ, რომ ეს ციტატა რეალურად ეკუთვნის ომში დაღუპულ ყარაბაღელ მებრძოლს და პრემიერმა იგი თავისი სიტყვის ეფექტური დასრულებისთვის გამოიყენა. ბაქოში კი ეს ერთგვარ ნიშნად აღიქვეს, ამიტომაც კარგი იქნებოდა, რომ განმარტება გაკეთებულიყო.

უნდა გვესმოდეს, რომ რეალურად, ახალ სომხურ პოლიტიკურ ელიტასა და ყარაბაღის პოლიტიკურ ელიტას შორის (იქაც სხვადასხვა ბანაკებია) გარკვეული დაძაბულობა არსებობს. საპრეზიდენტო არჩევნები ყარაბაღში ასევე მნიშვნელოვანი პროცესია რისკებიდან გამომდინარე (შესაძლოა, ბაქოში იმედოვნებდნენ, რომ ეს რევოლუცია გაგრძელდებოდა და სტეპანაკერტამდე ჩააღწევდა, მაგრამ ეს არ მოხდა)... ბევრი ფაქტორია, ერთი სიტყვით და რაც არ უნდა იყოს, სომხეთის ხელისუფლებაც და ოპოზიციას აცნობიერებდნენ, რომ არსებობდა უსაფრთხოების საკითხი და ვითარების დაძაბვა იმ დონემდე, რომ იგი ბალანსიდან გამოსულიყო, ძალზე სარისკო იყო. მომავალი წლისთვის იქ [ყარაბაღში] მოხდება ხელისუფლების ტრანზიტი...

–მე როგორც მსმენია, იქ ყველა კანდიდატი მოსკოვთან სიახლოვით ფასდება...

–არა, მე მაინც ვფიქრობ, გადამწყვეტი ფაქტორი იქნება მოსახლეობის და ერევნის არაფორმალური მხარდაჭერა. იქ რეალური არჩევნები ტარდება და კონკურენცია საკმაოდ მაღალია. ფაშინიანმა განაცხადა, რომ სომხეთი იქნება სამართლიანი არჩევნების გარანტორი. ბევრმა საერთაშორისო ორგანიზაციამ მიიღო გრანტი არჩევნებზე დაკვირვებისა და გაშუქებისთვის... 

–თუ სწორად მესმის, სომხეთი ამ არჩევნების შედეგებს ვერ სცნობს...

–პრინციპში, ჩვენი დელეგაციები იქ ჩადიან ხოლმე...

–რა დოკუმენტის საფუძველზე? მე როგორც ვიცი, თქვენ არაფერი გაქვთ ხელმოწერილი...

–არცახის აღიარების შესახებ დოკუმენტი, როგორც ასეთი, არ გვაქვს, სწორედ ეს არის ერევნის მხრიდან მოლაპარაკებათა პროცესის მხარდაჭერის დემონსტრირება. თუმცა არსებობს თანამშრომლობა ჩვენს შორის, მაგალითად ცენტრალური საარჩევნო კომისიები თანამშრომლობენ,.. იქ იქნებიან დამკვირვებლები დსთ–ის ქვეყნებიდანაც, რუსი დეპუტატებიც...  

– უნდა აღვნიშნო, რომ ყარაბაღის დელეგაციებს უყვართ ცხინვალის ოკუპირებულ რეგიონში ჩასვლა, რაც სრულიად მიუღებელია და დისონანსი შეაქვს სომხეთ-საქართველოს ურთიერთობებში... სომხეთ–აზერბაიჯანის პრობლემას რომ დავუბრუნდეთ, მოლაპარაკებათა პროცესი ნამდვილად შეჩერებულია? გამოდის, რომ წინა ხელისუფლების დროს ეს პროცესი, ასე თუ ისე, მიმდინარეობდა  და ეხლა საერთოდ შეჩერდა? 

–გარკვეულ საკითხეზე კონტაქები მაინც არასებობს. სომხეთი დაჟინებით მოითხოვს, რომ ყველა ინციდენტი იყოს გამოძიებული, რადგან მიგვაჩნია, რომ ეს არის გზა თავად ინციდენტების რაოდენობის შესამცირებლად.

– მაგრამ გლობალური თვალსაზრისით პროცესი ჩიხშია შესული?

–გარკვეული შეხვედრები არსებობს და ვფიქრობ, გაგრძელდება. თანაც არც ადრე იყო შეხვედრები დიდად პროდუქტიული. ხვდებოდნენ მინსკის ჯგუფის ეგიდით, თუმცა რაღაც გარღვევისთვის არც მაშინ მიუღწევიათ.

ასეა თუ ისე, არსებობს ხელისუფლების ტრანზიტი, სომხეთში ის ჯერ არ დასრულებულა, ერთი-ორი წელი კიდევ გაგრძელდება. ასევე იქნება ტრანზიტი ყარაბღშიც და შესაძლოა, ამის შემდეგ რამდენიმე წლის განმავლობაში, როცა ქვეყნის შიგნით ვითარება დალაგდება, მერე რაიმეს ველოდოთ ამ მიმართულებით. თუმცა არ ველი, რომ იმ დროისთვისაც სომხეთის პოზიცია დიდად შეიცვალოს. ანუ, თუ იქნება დათმობები, ეს უნდა იყოს ორმხრივი. წარსულში დაბრუნება შეუძლებელია, რადგან იყო ომი და ა.შ. 

– [...] სომხეთში თუ სმენიათ საქართველოს ტერიტორიაზე სომხური თემის სეპარატიზმის შესახებ?    

–არა. არ იციან [იცინის – რედ.]. ჩემი აზრით, არანაირი რეალური საფუძველი მთლიანობაში სომხური თემის სეპარატიზმის შესახებ საუბრებს არ გააჩნია. უბრალოდ ოკუპირებული ტერიტორიების არსებობის პრობლემებიდან გამომდინარე, საქართველოსთვის აზერბაიჯანელებით და სომხებით დასახლებული რეგიონები განსაკუთრებით სენსიტიურია. როდესაც ჩვენივე – სომეხი ჟურნალისტები მეკითხებიან, რა პრობლემებს აწყდება სომხური თემი საქართველოში, ყოველთვის ვპასუხობ, რომ ეს სოციალურ–ეკონომიკური პრობლემებია, ანუ ზუსტად იგივე პრობლემები, რომელსაც აწყდებიან სვანეთის, რაჭის და ა.შ. რეგიონების მკვიდრები და საქართველოს ხელისუფლება თავისი შესაძლებლობებიდან გამომდინარე, ამ პრობლემის გადაჭრას ცდილობს. [...] ზოგადად, ყველას უნდა ესმოდეს, რომ ნებისმიერი აქტივობა საქართველოსთვის სენსიტიურ რეგიონებში ისე უნდა ხორციელდებოდეს, რომ ეს მისაღები იყოს საქართველოსთვის და სულ მცირე, ინიციატორებს მოსმენილი მაინც უნდა ჰქონდეთ ქართული მხარის პოზიცია მათ აქტივობასთან დაკავშირებით. სანამ რამეს გააკეთებდე და იტყოდე, უნდა დაფიქრდე, როგორ იქნება ეს აღქმული საქართველოში. ყველა დარწმუნებული უნდა იყოს, რომ შენ ნამდვილად გინდა სიკეთე სომხური თემისთვისაც და საქართველოსთვისაც, რომ არსებობს გარკვეული ფარგლები – საქართველოს შიდა საქმეებში ჩარევის ერთგვარი ზღვარი და ამას ყოველთვის უნდა ითვალისწინებდე.