ეს სამართლებრივი დოკუმენტი ცალსახად უდიდეს გავლენას მოახდენს საქართველოს ტერიტორიული მთლიანობის აღდგენის პროცესში,– ასე აფასებს იუსტიციის სამინისტროს ადამიანის უფლებათა საერთაშორისო სასამართლოებში სახელმწიფო წარმომადგენლობის დეპარტამენტის უფროსი 2008-2016 წლებში ლევან მესხორაძე „აქცენტთან“ 2008 წლის ომზე ევროსასამართლოს გადაწყვეტილებას, რომელიც წარდგენიდან 13 წლის შემდეგ გამოქვეყნდა.

გადაწყვეტილების მთავარი ღირებულება

როგორც მესხორაძე განმარტავს, მტკიცებულებებით გამყარებული სამართლებრივი დოკუმენტით საერთაშორისო სასამართლოს მიერ პირველად დადგინდა რუსეთის მიერ საქართველოს ტერიტორიის ოკუპაციის ფაქტი და სწორედ ესაა საერთაშორისო ძალის დოკუმენტის პირველი მთავარი და უცვლელი ღირებულება.

„ამ ნაწილში, ეს ისტორიული გადაწყვეტილებაა: დღეის მდგომარეობით, ეს [ოკუპაცია – რედ.] დადგენილი გარემოებაა და საქმის ამ ღირებულებას, სულ რომ არც ერთი ნაბიჯი არ გადაიდგას ამ გადაწყვეტილების აღსასრულებლად (ვიცით, რომ აღსრულებას პრობლემები ექნება), სამომავლოდ ვერაფერი შეცვლის – ეს მომენტი ყოველთვის იქნება დღის წესრიგში“.

გადაწყვეტილების როლი დეოკუპაციის პროცესში

როგორც მესხორაძე განმარტავს, თუ აქამდე საქართველოს არაღიარების პოლიტიკის ფარგლებში რუსეთის წინააღმდეგ საერთაშორისო ასპარეზზე ბრძოლა საკუთარი არგუმენტებით უწევდა, დღეიდან ევროსასამართლოს გადაწყვეტილება რუსეთისთვის მთავარი ხელშემშლელი ფაქტორი გახდება:

„იცით, რომ რუსეთი ბევრს მუშაობს ქართული ტერიტორიების აღიარების კუთხით. ბუნებრივია, აღიარება პოლიტიკური აქტია. ეს პოლიტიკური აქტი ამ გადაწყვეტილებით სამართლებრივად „მოკვდა“: სამომავლოდ მსგავსი აღიარების აქტი სამართლებრივად ვერ იქნება გამართული და თუ მსგავსი რამ მოხდა, ის დაუპირისპირდება არა მხოლოდ საქართველოს სახელმწიფო ინტერესებს, არამედ ევროპული სასამართლოს გადაწყვეტილებას. ამდენად, რუსეთის ხსენებულმა პოლიტიკამ სამართლებრივად ყველაზე დიდი კრახი განიცადა“.

ამრიგად, მართალია, რამდენიმე სახელმწიფოს მიერ მიღებული პოლიტიკური აქტი, საქართველოს ოკუპირებული ტერიტორიების აღიარების თაობაზე ამ დრომდეც უკანონოდ მიიჩნეოდა, თუმცა დღეიდან ეს გადაწყვეტილებები პირდაპირ უპირისპირდება საერთაშორისო სამართალს.

„შესაძლოა, ვინმემ დასვას კითხვა, „რუსეთი ოკუპანტი რომ იყო, აქამდე არ ვიცოდითო?“ დიახ, ვიცოდით, მაგრამ ეს აქამდე სამართლებრივად დადგენილი არ იყო. ეს პროცესი საკმაოდ კომპლექსური პროცესია“,– დასძენს მესხორაძე.

გადაწყვეტილება მსხვერპლთა სასარგებლოდ

„სასამართლომ არაერთი მძიმე დარღვევა დაადგინა. ეს კი იმას გულისხმობს, რომ დარღვევები უნდა გამოსწორდეს და ამ კუთხით პასუხისმგებელი რუსეთია. რაც თავის მხრივ გულისხმობს როგორც კომპენსაციის გადახდას, ისე გამოძიების ჩატარებას, პასუხისმგებელი პირების გამოვლენას და მათ დასჯას მასობრივი მკვლელობებისთვის, წამებისთვის, დევნისთვის. ხოლო სადაც ადგილი აქვს განგრძობად პროცესს, უნდა შეწყდეს – ეს ვალდებულებაა. რაც შეეხება კომპენსაციას, სასამართლომ განმარტა, რომ ამ მიმართულებით გადაწყვეტილებას ახლო მომავალში მიიღებს“.

"არ დავივიწყოთ და არ დავავიწყოთ!"

განსხვავებით გადაწყვეტილების პირველი ღირებულებისგან, დარღვევების გამოსწორება და შეწყვეტა რუსეთზე და მისი მხრიდან თანამშრომლობის ხარისხზეა დამოკიდებული, რისი მოლოდინიც არაა და სწორედ აქ იწყება საქართველოს კიდევ ერთი მნიშვნელოვანი ბრძოლა საერთაშორისო თანამეგობრობასთან ერთად.

„დოკუმენტი ეფექტურად უნდა გამოვიყენოთ, რადგან შედეგები თავისით არ მიიღწევა. მთავარი მუშაობა სწორედ ამ მიმართულებითაა ჩატარებული, რათა რეალურად გამოვიყენოთ დოკუმენტი ეროვნული ინტერესებისთვის. ეს სამართლებრივ–პოლიტიკური დოკუმენტია და მნიშვნელოვანი ბერკეტია, შეძლო საკუთარი ინტერესების ლობირება ყველა მიმართულებით“.

მესხორაძე მიუთითებს, რომ გადაწყვეტილების აღსრულების კონკრეტული ინსტრუმენტები და ინსტიტუტები არსებობს, მათ შორის, ევროპის საბჭოს მინისტრთა კომიტეტი – ცენტრალური პლატფორმა:

„ამ პლატფორმაზე მუშაობა ძალიან მნიშვნელოვანია: ის, რომ თითოეულ სხდომაზე იქნეს განხილული ეს საქმე, დელეგაციებთან მჭიდროდ ვიმუშაოთ, ვეცადოთ მათი მხარდაჭერის მოპოვებას, რათა გადაწყვეტილება არ იქნება მივიწყებული, რომ რუსეთზე განხორციელდეს ყველა ტიპის ზეწოლა დარღვევების აღმოფხვრის მიზნით კონკრეტული ნაბიჯების გადასადგმელად. გარდა ამისა, სხვა მიმართულებებით – ბრიუსელში, ვაშინგტონშიც მნიშვნელოვანი იქნება დიპლომატების და სახელმწიფო ინსტიტუტების მუშაობა. არ უნდა დავივიწყოთ და არც სხვებს დავავიწყოთ: რუსეთს რომ მოუგო, ამას ინერციით მუშაობა არ შველის – ხუთჯერ მეტი უნდა აკეთო“.

დაეხმარება თუ არა გადაწყვეტილება საქართველოს ჰააგაში

ცნობილია, რომ ჰააგის სისხლის სამართლის საერთაშორისო სასამართლოს პროკურატურა აგვისტოს ომის დანაშაულებებს იძიებს.

როგორც მესხორაძე განმარტავს, სასამართლოები საერთაშორისო დოკუმენტებით ხელმძღვანელობენ, სტრასბურგის გადაწყვეტილება კი ყველაზე ავტორიტეტულ წყაროდ ითვლება.

„რა თქმა უნდა, სასამართლოს გადაწყვეტილება ჰააგაში საქმის მასალებში ჩაიდება: მნიშვნელოვან როლს ითამაშებს და საქმის ერთ–ერთი ნაწილი იქნება“.

რა დაადგინა სტრასბურგმა

ევროპის ადამიანის უფლებათა სასამართლოს დიდი პალატის 17-მოსამართლიანმა კოლეგიამ დაადგინა:

• 1. 11 ხმით 6-ის წინააღმდეგ, რომ საომარი მოქმედებების აქტიურ ფაზაში (8-დან 12 აგვისტომდე პერიოდში) განვითარებული მოვლენები არ იყო მოქცეული რუსეთის ფედერაციის იურისდიქციაში კონვენციის პირველი მუხლის მიზნებისთვის;
• 2. 16 ხმით ერთის წინააღმდეგ, რომ ცეცხლის შეწყვეტის (12 აგვისტოს) შემდეგ განვითარებული მოვლენები ექცეოდა რუსეთის ფედერაციის იურისდიქციაში;
• 3. 16 ხმით ერთის წინააღმდეგ, რომ ადგილი ჰქონდა კონვენციის მე-2 (სიცოცხლის უფლება), მე-3 (წამების აკრძალვა) და მე-8 (პირადი და ოჯახური ცხოვრების პატივისცემა) მუხლებისა და პირველი მუხლის პირველი პროტოკოლით გათვალისწინებული უფლებების (საკუთრების უფლების) დარღვევის პრაქტიკას;
• 4. ერთხმად, რომ საქართველოს მოქალაქეები, რომლებიც სამხრეთ ოსურმა ძალებმა დააკავეს ცხინვალში დაახლოებით 10-დან 27 აგვისტომდე პერიოდში, ექცეოდა რუსეთის ფედერაციის იურისდიქციაში პირველი მუხლის მიზნებიდან გამომდინარე;
• 5. ერთხმად, რომ ადგილი ჰქონდა მე-3 მუხლით გათვალისწინებული უფლებების (წმების აკრძლვა) დარღვევის ადმინისტრაციულ პრაქტიკას, — საქართველოს 160-მდე დაკავებული მოქალაქის მდგომარეობისა და მათდამი ჩადენილი ღირსების შემლახავი აქტების სახით, რამაც მათი ტანჯვა გამოიწვია და ჩაითვალა, როგორც არაადამიანური და დამამცირებელი მოპყრობა;
• 6. ერთხმად, რომ ადგილი ჰქონდა მე-5 მუხლით გათვალისწინებული უფლებების (თავისუფლების და უსაფრთხოების უფლება) დარღვევის ადმინისტრაციულ პრაქტიკას, რაც დაკავშირებულია საქართველოს მოქალაქეების შერჩევით დაკავებასთან 2008 წლის აგვისტოში;
• 7. ერთხმად, რომ ცხინვალში 8-17 აგვისტოს პერიოდში დაკავებული ქართველი პატიმრები ექცეოდნენ რუსეთის ფედერაციის იურისდიქციაში, პირველი მუხლის მიზნებისათვის;
• 8. 16 ხმით ერთის წინააღმდეგ, რომ ადგილი ჰქონდა მე-3 მუხლით გათვალისწინებული უფლებების (წამების აკრძალვა) ადმინისტრაციულ დარღვევას — წამების მსხვერპლნიც ქართველი პატიმრები იყვნენ;
• 9. 16 ხმით ერთის წინააღმდეგ, რომ საქართველოს მოქალაქეები, რომლებსაც სამხრეთ ოსეთში ან აფხაზეთში დაბრუნების საშუალება არ მიეცათ, რუსეთის ფედერაციის იურისდიქციაში მოექცნენ;
• 10. 16 ხმით ერთის წინააღმდეგ, რომ ადგილი ჰქონდა მე-4 პროტოკოლის მე-2 მუხლით გათვალისწინებული უფლებების (გადაადგილების თავისუფლების) დარღვევის ადმინისტრაციულ პრაქტიკას, — ქართველების საკუთარ სახლებში დაბრუნების საშუალება არ მიეცათ;
• 11. ერთხმად, რომ არ დადგინდა 1-ლი პროტოკოლის მე-2 მუხლის (განათლების უფლების) დარღვევა;
• 12. ერთხმად, რომ რუსეთის ფედერაციას ჰქონდა კონვენციის მე-2 მუხლით გათვალისწინებული პროცედურული ვალდებულება, რომ ადეკვატურად და ეფექტურად გამოძიებინა არა მხოლოდ ის მოვლენები, რაც ცეცხლის შეწყვეტის შემდეგ (12 აგვისტოს ცეცხლის შეწყვეტის შეთანხმების გაფორმების შემდეგ) მოხდა, არამედ ცეცხლის აქტიურ ფაზაში (8-დან 12 აგვისტომდე პერიოდში) მომხდარი ფაქტებიც;
• 13. 16 ხმით ერთის წინააღმდეგ, რომ დაირღვა კონვენციის მე-2 მუხლის პროცედურული ასპექტი;
• 14. ერთხმად, რომ არ იყოს საჭიროება, სასამართლოს ცალკე შეესწავლა აპლიკანტი მთავრობის (საქართველოს) საჩივარი მე-13 მუხლის დარღვევის შესახებ სხვა მუხლებთან მიმართებაში;
• 1. [მე-13 მუხლი სამართლებრივი დაცვის ეფექტიან საშუალების უფლებას იძლევა ყველასთვის, ვისაც დაერღვა ამ კონვენციით გათვალისწინებული უფლებები და თავისუფლებები, — მას უნდა ჰქონდეს სამართლებრივი დაცვის ეფექტიანი საშუალება ეროვნული ხელისუფლებისაგან, თუნდაც ეს დარღვევა ჩაიდინოს პირმა, რომელიც სამსახურებრივ უფლებამოსილებას ახორციელებდა]
• 15. 16 ხმით ერთის წინააღმდეგ, რომ რესპონდენტმა სახელმწიფომ (რუსეთმა) არ შეასრულა 38-ე მუხლით გათვალისწინებული ვალდებულებები;
• 1. [38-ე მუხლი ამბობს, რომ სასამართლო საქმეს განიხილავს მხარეთა წარმომადგენლებთან ერთად და, საჭიროების შემთხვევაში, აწარმოებს გამოძიებას, რომლის ეფექტიანად წარმართვისათვის შესაბამისი სახელმწიფოები მას უზრუნველყოფენ ყველა აუცილებელი საშუალებით].
• 16. ერთხმად, რომ ჯერჯერობით ვერ იქნება გადაწყვეტილება მიღებული 41-ე მუხლთან დაკავშირებით (ეს მუხლი გულისმხობს სამართლიან დაკმაყოფილებას)
• სასამართლომ გამიჯნა 8-12 აგვისტოს, ანუ ცეცხლის აქტიურ ფაზაში განვითარებული მოვლენები იმ მოვლენებისგან, რაც ცეცხლის შეწყვეტის შემდგომი (12 აგვისტოდან) პერიოდში განვითარდა.

სასამართლომ 11 ხმით 6-ის წინააღმდეგ დაადგინა, რომ საომარი მოქმედებების აქტიურ ფაზაში (8-დან 12 აგვისტომდე პერიოდში) განვითარებული მოვლენები არ იყო მოქცეული რუსეთის ფედერაციის იურისდიქციაში კონვენციის პირველი მუხლის მიზნებისთვის [კონვენციის პირველი მუხლი ამბობს, რომ მხარეები დაიცავენ ყველას უფლებებსა და თავისუფლებებს თავიანთი იურისდიქციის ფარგლებში]. შესაბამისად, სასამართლომ საქართველოს ეს მოთხოვნა დაუშვებლად სცნო.

ამ ეპიზოდის გასაანალიზებლად საქართველოში სტრასბურგის გადაწყვეტილების სამოტივაციო ნაწილს ელიან.

„სასამართლო აღნიშნავს, რომ რუსეთს აქვს პასუხსიმგებლობა, გამოიძიოს ფაქტები. ეს არ ნიშნავს რუსეთის როლის გამოთიშვას 6–12 აგვისტოს ფარგლებში. როგორც ჩანს, სასამართლომ იმსჯელა დარღვევებზე, რაც სეპარატისტული ძალების მიერ იყო ჩადენილი, მაგრამ რაკი რუსეთს ვალდებულება აქვს, გამოიძიოს, გულისხმობს, რომ აქვს პასუხისმგებლობაც“,– განმარტავს მესხორაძე.

უნდა აღინიშნოს, რომ სასამართლომ კონკრეტულ დანაშაულებებზე იმსჯელა და არ ყოფილა დავის საგანი, ვინ დაიწყო ომი. უშუალოდ ფაქტების აღწერაში ნათქვამია, რომ „2008 წლის ომი მოჰყვა ორ ქვეყანას შორის მუდმივი დაძაბულობის ხანგრძლივ პერიოდს, პროვოკაციებსა და ინციდენტებს“.

აღწერით ნაწილში ასევე ნათქვამია: „ღამით, 7-დან 8 აგვისტოსკენ გარდამავალ პერიოდში, ქართულმა ძალებმა საარტილერიო შეტევა დაიწყეს სამხრეთ ოსეთის ადმინისტრაციულ დედაქალაქ ცხინვალზე. 2008 წლის 8 აგვისტოდან რუსეთის სახმელეთო ძალები შეიჭრნენ საქართველოში აფხაზეთისა და სამხრეთ ოსეთის გავლით და შევიდნენ მეზობელ რეგიონებში“, იმ ტერიტორიებზე, რომლებიც სადავო ტერიტორიები არ ყოფილა და საქართველოს კონტროლი ვრცელდებოდა.