5 სექტემბერს პარლამენტში მისულ სახელმწიფო უსაფრთხოების სამსახურის უფროსს და შს მინისტრობის კანდიდატს ვახტანგ გომელაურს ჟურნალისტებმა ჰკითხეს, გრძნობს თუ არა პასუხისმგებლობას თემირლან მაჩალიკაშვილის საქმესთან დაკავშირებით. კითხვამ ერთობ გააოცა სპეცსამსახურის ხელმძღვანელი, „ჰქონდა თუ არა ხელყუმბარა და აფეთქებდა თუ არა, ამაზე პროკურატურამ უნდა უპასუხოს, მე რა პასუხისმგებლობა უნდა ავიღოო“ და კითხვა უცნაურად შეაბრუნა: „უკაცრავად, მაგრამ რატომ არ მეკითხებით, ჩატაევი და მისი თანამზრახველები ვინც მოკლა, იმაზე რატომ არ ვგრძნობ პასუხისმგებლობას? მაგაზე რატომ არ მეკითხებით? ეს არ არის საინტერესო? ყველა, ვინც იქ დაიღუპა, ვინც იყო ჩატაევის გვერდით, მათი ოჯახებიც საუბრობენ - ზოგი ჩეჩნეთში, ზოგი რუსეთში და ზოგიც გერმანიაში, რატომ არ მეკითხებით მაგაზე რატომ არ ვგრძნობ პასუხისმგებლობას, ჩატაევის სიკვდილზე, თანმხლებ პირებთან ერთად - არ შეიძლება ასე“. აქ კი გომელაურს რატომღაც „გამორჩა“, მათ შორის მისი უწყების საკუთარი პასუხისმგებლობის წილი იმ გარემოებაზე, თუ როგორ აღმოჩნდა საქართველოში საქართველოდან რამდენიმე წლის წინ გაშვებული და შემდეგ აშშ–ის მიერ ყველაზე საშიშ ტერორისტთა სიაში შეყვანილი ახმედ ჩატაევი?

შემდეგ გომელაურმა ჟურნალისტებს სამართალდამცველის მიერ იარაღის გამოყენების ინსტრუქტაჟი ჩაუტარა და ამ შემთხვევაშიც „გამორჩა“, რომ კითხვა არა მხოლოდ უშუალოდ მაჩალიკაშვილების ოჯახში ჩატარებული სპეცოპერაციის მართლზომიერებას, არამედ უკვე შემდეგ განვითარებულ მოვლენებსაც ეხება, კერძოდ, შემთხვევის ადგილზე არსებული სურათის სავარაუდო შეცვლის მცდელობას. 

და მაინც, რა პასუხისმგებლობას უნდა გრძნობდეს სუს–ის უფროსი ახმედ ჩატაევისა და მაჩალიკაშვილების საქმეებზე, ამ საკითხზე „აქცენტი“ საერთაშორისო უსაფრთხოების სპეციალისტ გიორგი გობრონიძეს ესაუბრა.  

გიორგი გობრონიძე: ასეთი საკითხების შეფასება ყოველთვის პოპულიზმისკენ მიდის, ან შეთქმულების თეორიისკენ და ეს ძალიან მარტივი მიზეზის გამო ხდება: საქმე გასაიდუმლოებულია და ჩვენთვის მისი დეტალები უცნობია. ლოგიკურია, რომ ჩატაევის საქმეზე ძალიან ბევრი კითხვის ნიშანი არსებობს: რა მდგომარეობაა ჩვენს საზღვრებთან, როდესაც ადამიანი, რამდენადაც ჩვენთვის ცნობილია, არალეგალური გზებით ახერხებს შემოსვლას ჩვენს ქვეყანაში; რა ვითარებაა თუნდაც ტერორისტული საფრთხეების თვალსაზრისით – ჩვენ მოწმენი გავხდით, რომ საქართველოს ტერიტორიაზე ფუნქციონირებდა "ისლამური სახელმწიფოს" უჯრედი. რა თქმა უნდა, თეორიულად შესაძლებელია, რომ ჩატაევის შემოსვლის პარალელურად იდგა გარკვეული ოპერატიული ინტერესი, რომ გაეგოთ, ვინ იყვნენ საქართველოში ჩატაევის კონტაქტები; ვინ ეხმარებოდა ამ ადამიანებს შემოსვლასა თუ გასვლაში, რადგან დღეს ჩატაევს დაეხმარა, ხვალ შესაძლოა, სხვას დახმარებოდა; ვინ ეხმარებოდა ფინანსური სახსრების მოძიებაში; ვინ ალაგებდა ლოჯისტიკურ საკითხებს და ა.შ.

ეს იმ შემთხვევაში, თუ ნამდვილად იცოდნენ, რომ ჩატაევი საქართველოში შემოვიდა...

დიახ და თუ არ იცოდნენ, აქ მეორე რეალობა დგება და გამომდინარე იქედან, რომ ეს თემა ზოგადად ძალიან მგრძნობიარეა, ასეთი კითხვა და პასუხი არასწორი მგონია. როგორც მმართველი ელიტა, ისე ოპოზიცია, მედია და არასამთავრობო სექტორი ამ საკითხებს ხშირად იყენებს სხვადასხვა ტიპის სპეკულაციებისთვის, რაც სახელმწიფო ინტერესებიდან გამომდინარე არ არის გამართლებული. ამიტომ მე თავს შევიკავებდი ასეთი ტიპის კითხვის დასმისა და პასუხის გაცემისგანაც.

მესმის, მაგრამ პასუხგაუცემელი კითხვები ტოვებს სივრცეს სპეკულაციებისთვის...

დიახ და სწორად უნდა დაისვას კითხვები: იცოდა თუ არა სახელმწიფომ ჩატაევის შემოსვლისა და გადაადგილების შესახებ? თუ იცოდა, რა ოპერატიული ინტერესი იდგა ამ ყველაფრის უკან? ჩვენ სახეზე გვაქვს კონკრეტული კონტრტერორისტული ღონისძიება. თუ ვითარება სრულად ექვემდებარებოდა კონტროლს, მაშინ სად მოხდა ისეთი რამ, რამაც სახელმწიფოს პროცესზე კონტროლი დააკარგვინა და საჭირო გახდა კონტრტერორისტული ღონისძიების ჩატარება და რამ გამოიწვია შემდგომი გართულებები? მე ნამდვილად არ დავიწყებ კრიტიკას, თუ რატომ მიდიოდა გაბრიელ სალოსის ქუჩაზე ოპერაცია 23 საათის განმავლობაში. თუნდაც ინდოეთის პრაქტიკა ავიღოთ, რომელსაც ბევრად მეტი გამოცდილება აქვს ტერორიზმთან ბრძოლის, უარესი გადახდა მუმბაიში 2008 წელს – 10 კაცმა პრაქტიკულად სამი დღით დაიპყრო 18 მილიონიანი ქალაქი და 38 000 ჯარისკაცით ათავისუფლებდა შემდეგ ინდოეთის არმია ქალაქს, 300 კაცი შეეწირა ამ ამბავს. პრობლემა იმაშია, რომ სახელმწიფო უწყებებს, განსაკუთრებით უსაფრთხოებაზე პასუხისმგებელ უწყებებს საზოგადოებასთან კომუნიკაციის მხრივ სერიოზული ხარვეზები აქვთ.

გასაგებია, რომ ჩატაევმა თავი მოიკლა და ის ინტერესი, რომელიც შესაძლოა, სახელმწიფოს ჰქონოდა ამ ადამიანის ცოცხლად აყვანის, დაკითხვის და ინფორმაციის კუთხით, ვერ განხორციელდა. აქ ბევრი სხვადასხვა მოსაზრება ჩნდება და კარგი იქნება, თუ ამ საკითხებზე სახელმწიფო უსაფრთხოების სამსახური ამომწურავად ისაუბრებს. რატომღაც ჰგონიათ, რომ რაც უფრო მეტად საიდუმლოების ბურუსში იქნებიან გახვეულნი, მით უფრო მაღალი იქნება მათი რეპუტაცია. ჯერ კიდევ შორი გზა გვაქვს გასავლელი, სანამ დასავლური ყაიდის უშიშროების სისტემას შევქმნით, რომელიც ღიაობაზეა დაფუძნებული. ეს ძალიან აკლია ჩვენს უშიშროების სექტორს და აქედან გამომდინარე ვიღებთ იმას, რაც მივიღეთ: გრძნობენ თუ არა პასუხისმგებლობას თუნდაც მაჩალიკაშვილის საქმეზე? აქ რომ თავის დროზე ყოფილიყო ამომწურავი პასუხები,  ძალიან ბევრი კითხვა მოიხსნებოდა დღის წესრიგიდან. გასაგებია, რომ გამოძიება სირთულეებს აწყდება რაღაც მიმართულებით – მაგალითად, რთულია იდენტიფიცირება, კონკრეტულ მომენტში ვინ მოახდინა გასროლა და ა.შ., მაგრამ საზოგადოებას იმის განცდა მაინც უნდა შეექმნას, რომ გამოძიება მიმდინარეობს და მიმდინარეობს კანონის სრული დაცვით. სადმე მსგავსი განცდა გაჩნდა? არა! ანალოგიურად ჩატაევის შემთხვევაში: ვიცით, რომ სახელმწიფო უსაფრთხოების სექტორმა ყველაფერი გააკეთა, რისი გაკეთებაც შეიძლებოდა და დამდგარი შედეგი იყო ყველაზე ოპტიმალური, რომელიც შეიძლებოდა, დამდგარიყო; თუ ეს ადამიანი არალეგალურად შემოვიდა, უწყების შიგნით დაისვა კითხვა, როგორ გამოგვეპარა ეს ყველაფერი ჩვენ და რეაგირება მოჰყვა? ნებისმიერ ნორმალურ სახელმწიფოში მსგავს შემთხვევაში იწყება გაანალიზება, რამ გამოიწვია კონკრეტული შედეგი.

ბუნებრივია, ჩატაევი როგორ აღმოჩნდა საქართველოში, ეს აქტუალური კითხვა იყო, მით უფრო, რომ მაშინ გაჩნდა ინფორმაციები, თითქოს პროცესში თავად ქართველი ძალოვანები იყვნენ ჩართულნი. შემდეგ გაკეთდა განცხადება, რომ თურქეთიდან არალეგალურად შემოვიდა...ასევე არის ინფორმაცია, რომ საერთაშორისო პარტნიორებმა მიაწოდეს ქართულ მხარეს ინფორმაცია ჩატაევის აქ ყოფნაზე...

ამაზე ნორმალური დისკუსია რომ ყოფილიყო, ეს კითხვაც კი არ იქნებოდა დღის წესრიგში. სპეცსამსახურები ხშირად უშვებენ შეცდომას, იგივე ბრიუსელში რამდენიმე წლის წინ მომხდარი ტერაქტი რომ გავიხსენოთ: თურქეთმა პირის დეპორტაცია განახორციელა და ბელგიის სპეცსამსახურს მიაწოდა ინფორმაცია, რომ ის პირი ტერაქტს ამზადებდა. ბრიუსელმა ეს მოქალაქე გაათავისუფლა, მან კი აეროპორტში ტერაქტი მოაწყო. თუ ასეთი შეცდომები ხდება, ნებისმიერი პასუხისმგებლიანი სახელმწიფო უნდა მსჯელობდეს, რამ გამოიწვია ესა თუ ის შედეგი.

და ამას უნდა გრძნობდეს საზოგადოება...

დიახ. ჩვენ უნდა ვგრძნობდეთ, რომ პრევენციისთვის მაქსიმუმია გაკეთებული. თეორიულად დავუშვათ, რომ ნატოს მეორე არმიის სახელმწიფომ ის „ვერ შეამჩნია“ და შესაძლოა, ჩვენც, რომელსაც უფრო სუსტი სპეცსამსახური გვყავს, ვერ მივხვდით, მაგრამ ყველაფერი გავაკეთეთ იმისთვის, რომ მივმხვდარიყავით? დანარჩენი სპეკულაცია და შეთქმულების თეორიაა, რასაც ინფორმაციის ნაკლებობა წარმოშობს.

როდესაც სახელმწიფო უსაფრთხოების ხელმღვანელს და მომავალ შს მინისტრს მაჩალიკაშვილის თემაზე ეკითხებოდნენ, მან ჟურნალისტებს პოლიციელის მიერ იარაღის ხმარების ინსტრუქტაჟი ჩაუტარა, მაგრამ რატომღაც „გამორჩა“, რომ მხოლოდ იარაღის გამოყენების მართლზომიერებაზე არაა იქ საუბარი...

სწორედ იმას ვამბობ, რომ არსებობს საზოგადოებასთან კომუნიკაციის და პოლიტიკური ნების პრობლემა ბევრი მიმართულებით. მაჩალიკაშვილის საქმის გარშემო უამრავი კითხვაა. ყოველთვის ვერიდები ამ თემაზე საუბარს, რადგან ეს თემა ბევრმა, მათ შორის არასამთავრობოებმა, სახელმწიფო უწყებამ,  ე.წ. სპეციალისტმა სხვადასხვა მიმართულებებით სპეკულირებისთვის გამოიყენეს. რეალურად არავის განუხორციელებია სწორი მონიტორინგი სისხლის სამართლის საპროცესო მოქმედებებისა, რაც ადამიანის სიცოცხლის მოსპობის შემდეგ უნდა განხორციელებულიყო და გაჩნდა უამრავი შეთქმულების თეორია. საუბრობენ, რომ დაიკარგა მტკიცებულებები და ვერსად მოვისმინეთ პასუხი, რომ მტკიცებულებები რეალურად არ დაკარგულა, ვერც ეს მტკიცებულებები ვნახეთ. ისიც გასაგებია, რომ ჩვენი სისხლის სამართლის საპროცესო კანონმდებლობის თანახმად, ადამიანის გარდაცვალება სისხლის სამართლებრივი დევნის შეწყვეტას იწვევს და თუნდაც აქედან გამომდინარე აღარ არსებობდა მაჩალიკაშვილის ბრალეულობის დადგენის ლეგალური აუცილებლობაც, მაგრამ პრობლემა სხვა რამაა: თუ ვსაუბრობთ, რომ ადამიანის ლიკვიდაცია მოხდა იმ პირობებში, რომელშიც არ უნდა მომხდარიყო, თუნდაც ის დამნაშავე ყოფილიყო (ჩვენ არ გვაქვს გამოძიების შედეგი და სასამართლოს დასკვნა, რათა ვთქვათ, რომ ეს ადამიანი დამნაშავე იყო), უნდა დაისვას საკითხი, რამდენად პასუხობდა ძალოვანი უწყების მოქმედება ძალის გამოყენების პრინციპებს, რომლებსაც ადამიანის უფლებათა ევროპული კონვენცია იცნობს: ძალის გამოყენების  კანონიერება, პროპორციულობა, ლეგიტიმური მიზანი და უკიდურესი აუცილებლობა. თუ ეს დაირღვა, ამის შემდეგ იწყება შესწავლა კონკრეტული გარემოებების და საჭიროა, სახელმწიფომ გამოაჩინოს ძალიან მკაცრი ნება, რომ იგი ემხრობა ადამიანის უფლებების დაცვას.

ნებისმიერ შემთხვევაში, ოჯახი იმსახურებს პასუხებს...

არა მხოლოდ ოჯახი, საზოგადოება იმსახურებს: თეორიულადაც რომ დავუშვათ, რომ ამ ოპერაციის შედეგად ჩვენ თავიდან ავიცილეთ  რაღაც სერიოზული საფრთხე, ამაზეც გვჭირდება ამომწურავი ინფორმაცია. ხოლო თუ იქ რაღაც უკანონობა მოხდა და უდანაშაულო ადამიანია გარდაცვლილი, აქაც დეტალური ინფორმაცია გვჭირდება. ბუნებაში არსებობს გამოუძიებელი საქმეები, მაგრამ ასევე არსებობენ ამაზე პასუხისმგებელი ადამიანები, რომლებიც სამსახურს იმის გამო ტოვებენ, რომ საქმე ბოლომდე ვერ მიჰყავთ. ჩვენ კი ამ მიმართულებით ძალიან სერიოზული ჩავარდნები გვაქვს და ეს ის ტრენდია, რომელიც ჩვენს უშიშროების სექტორში ბოლომდეა შენარჩუნებული: გვაკლია გახსნილობა; პოლიტიკური ნება, საზოგადოებასთან აქტიური კომუნიკაციისა. პრობლემაა, რომ სახელმწიფო ხშირ შემთხვევაში, საზოგადოებას განიხილავს, როგორც გარკვეულ გამოწვევას, არადა სახელმწიფო და საზოგადოება სახელმწიფოს უსაფრთხოების საკეთილდღეოდ სინერგიაში უნდა მოქმედებდნენ. საუბარია ფუნდამენტურ პრობლემაზე, რომელიც ჩვენ უსაფრთხოების სექტორში გვაქვს. აქ მხოლოდ ის კი არ არის პრობლემა, რომ გომელაური იძლევა ასეთ პასუხებს, არამედ ის, რომ უსაფრთხოების პრობლემების აღქმა საზოგადოების მხრიდანაც ასეთია: საზოგადოების დიდი ნაწილი უნდობლად უყურებს საკუთარ თანამოქალაქეებს – ეთნიკურ და რელიგიურ უმცირესობას. შემდეგ ამ მოქალაქეების ნაწილი მოხვდება უშიშროების სექტორში და ეს ხაზიც გრძელდება.

ამ აღქმებს ხომ ნიველირება უნდა, გიორგი და არა პირიქით, ხელშეწყობა...

ბუნებრივია. პოლიტიკური ელიტა უნდა აცნობიერებდეს, რომ არსებობს ასეთი აღქმები, მათ გაეცეს ადეკვატური პასუხები და ამ მიმართულებით გაგრძელდეს მუშაობა. უპირველესად, პასუხისმგებლობა გადაწყვეტილების მიმღებ პირებს ეკისრებათ.

ამ კონტექსტში საინტერესოა მალხაზ მაჩალიკაშვილის წინააღმდეგ სისხლის სამართლის აღძვრა. მაშინ გაჩნდა განცდა, რომ ეს ნაბიჯი საზოგადოებრივი განწყობის შესაქმნელად გადაიდგა. დღეს დაისვა ამის შესახებ კითხვა და იყო პასუხიც:“ამზადებდნენ თემას, შემდეგ გასკდა ეს თემა და გაჩერდნენ, ყველას დაჭერა არაა აუცილებელიო“...

თუ "ამზადებდნენ და გაჩერდნენ", არსებობს "დანაშაული მომზადების სტადიაზე". შესაბამისად, აქ უნდა ყოფილიყო სამართლებრივი რეაგირება. პრობლება იმაშია, რომ ჩვენი სახელმწიფო საკითხებს ხშირად განიხილავს არა კანონიდან, არამედ პოლიტიკური მიზანშეწონილობიდან გამომდინარე. ეს ახალი პრობლემა არაა. თუნდაც ყოფილიყო დანაშაულის ნიშნები მალხაზ მაჩალიკაშვილის საქმეში, მან [სახელმწიფომ] იხელმძღვანელა არა კანონით, არამედ პოლიტიკური მიზანშეწონილობიდან გამომდინარე: მას წინარე პროცესებში აქვს იმდენი პრობლემა მაჩალიკაშვილის შვილის საქმის გამოძიებასთან დაკავშირებით, რომ ამ ადამიანის დაჭერის შემთხვევაში საზოგადოებრივი აზრი სახელმწიფოს მიმართ ძალიან ნეგატიურად იქნებოდა განწყობილი თუნდაც იმ დაშვებით, რომ ეს ადამიანი მართლაც გადაიყვანეს ჭკუიდან, ვერ მიიღო ვერაფერზე პასუხი და გადაწყვიტა, თავად აღასრულოს სამართალი.

სამწუხაროდ ჩვენ ვერც „ვარდების რევოლუციის“ შემდეგ მივიღეთ ძირეული გარდაქმნები და ვერც ახლა ვიღებთ. ხედვები უნდა შეიცვალოს, განსაკუთრებით უსაფრთხოების პოლიტიკის მიმართულებით. ვისაც არ ეზარება, ყველა უსაფრთხოების საკითხებით სპეკულირებს და მივიღეთ ტოქსიკური გარემო პოლიტიკურ ლანდშაფტზე. ობიექტური სიმართლე აღარ არსებობს, არავინ არავის ენდობა: ხელისუფლებას აქვს თავისი პატარა სიმართლე და თავისი პატარა სიმართლე აქვს ოპოზიციას და ორივემ ხელი შეუწყო იმას, რომ არ შეიქმნა გარემო, სადაც არ იქნებოდა დაუსჯელობის სინდრომი, იქნებოდა მაღალი ანგარიშვალდებულება და სახელმწიფო ერთხელ და სამუდამოდ დააყენებდა კანონის უზენაესობის საკითხს. ამდენად, ეს შედეგები არ უნდა გვიკვირდეს. მსგავსი საქმეების 80% ჩვენს რეალობაში პოლიტიკური მიზანშეწონილობიდან გამომდინარე წყდებოდა, საზოგადოებასთან კომუნიკაციით თავს არავინ იწუხებდა, სანამ მათ არ დასჭირდებოდათ. ეს ქვეყანაში არსებული საერთო გარემოს პროდუქტია.

ავტორი: დიანა მუსელიანი